Ayasofya, hem Hristiyanhem Müslüman toplumu için hayli değerli kabul ediliyor. Ayasofya’nın eski ismi Kutsal Bilgelik Kilisesi olarak biliniyor. 1453 Fatih’in İstanbul’u fethi hasebiyle mescide çevrilen bu yapının 1500 yıllık tarihi epey ilgi cazip ve sarsıntılı geçiyor.
Şuan cami olmasına karşın Hristiyan turistler tarafından da ağır ilgi görüyor, hatta dünyanın en çok ziyaret edilen müzelerinden biri olarak kabul edebiliriz.
İlk olarak; Ayasofya kim tarafından, ne vakit yapıldı?
Günümüzde ki Ayasofya, Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından 4 yıl 10 ay gibi kısacık bir sürede yaptırıldı. Ayasofya’yı, fizikçi ve matematikçi olan Anthemios ve geometri ve mekanik ustası olan İsodoros’a inşa ettirdiği biliniyor.
En başta bazilika planlı bir patrik katedrali olarak inşaatı tamamlanan Ayasofya, daha sonrasında 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından mescide çevrildi. Daha sonrasında Ayasofya, Mustafa Kemal Atatürk ve bakanlık şurasının onayıyla müzeye çevrilmişti. 2020 yılında ise Recep Tayyip Erdoğan tarafından tekrardan mescide çevirildi.
Peki Ayasofya’yı dünya tarihi için bu kadar kıymetli yapan ne?
Dünyanın 8. olağanüstüsü olarak gösterilen Ayasofya, neden dünya tarihi için bu kadar kıymetli? Aslında bu sorunun yanıtı, Ayasofya’nın yapımından günümüze kadar gelen tarihinde geçiyor.
916 yıl Bizans’ta kilise olan bu yapı Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde mescide çevrilip 482 yıl cami olarak kullanılıp 1935 yılından 2020 yılına kadar da müze olarak kullanıldı.
Çok fazla kültürün bir ortaya gelmesini sağlayan Ayasofya’yagünümüzde müslümanlar namaz kılabiliyorken görmek isteyen turistler de giriş yapabiliyor.
Ayasofya hakkında daha evvel duymadığınız bilgiler:
- Ayasofya’nın anlamı
- Üç sefer inşa edildi
- Viking yazısı
- Mermer küpler
- Minarelerin hikayesi
- Dilek sütunu
- Kubbe
- İmparatorlar Kapısı
- Apsis mozaiği
- Payandalar ve Mimar Sinan Ayasofya’yı nasıl ayakta tuttu?
Ayasofya’nın manasıyla başlayalım:
Ayasofya’nın birinci ismi Ayasofya değildi. Birinci açılışında Büyük Kilise manasına gelen (Megale Ekklesia) olarak isimlendirildi. Alışılmış, fetih gerçekleşince ismi Fatih Sultan Mehmet tarafından Ayasofya olarak değiştirildi. Sanıldığı üzere bu ismin Sophia aldı bir azizeye dayandığı bilgisi yanlış olarak kabul ediliyor. Aya (kutsal) , sophos (bilgelik) kelimelerinin birleşmesiyle ortaya Ayasofya ismi konuldu.
Tarihi yıkımlarla geçen Ayasofya 3 defa inşa edildi.
Ayasofya, tıpkı yer üstüne tam 3 kere inşa edildi. İlk olarak II. Konstantin tarafından yaptırılan ahşap yapı, üretiminden 40 yıl sonra, isyanlardan kaynaklı çıkan yangın sonucuyla harap oldu.
II. Theodosius, tekrardan ahşap çatılı bir formda tıpkı yere inşa ettiriyor. 532 yılında bu yapı Justinianus tersi çıkan Nika İsyanında isyancılar tarafından tekrardan mahvediliyor. Fakat Jüstinyen dersini almış olacak ki isyanın çabucak akabinde tam 5 yıl 10 ay müddette çok görkemli ve birebir vakitte daha sağlam bir Ayasofya inşa ettiriyor.
Viking tarafından yazılan yazı
9.yüzyıla ilişkin olduğu düşünülen bu yazı, Halvdan isimli viking kumandanının yazısı olduğu düşünülüyor. Vikingler her yeri yağmalayarak göç ediyordu. Lakin Bizans’a bu hedefle değil, barışcıl ve ticaret yapma gayesiyle uğraşmışlardı.
Halvdan, Pagan inancına sahip olduğu düşünülen bir komutandı. Ayasofya’dan etkilenip bir Hristiyan ayini yapılırken içeri giren Halvdan’ın Hristiyan olmadığı için bu yazıyı can kasvetinden yazdığı düşünülüyor. Yazı Türkçe’ye çevrildiğinde ”Halvdan buradaydı.” olarak çevirebiliriz.
Mermer küpler
Sultan III. Murad devrinde Hellenistik Dönem’e ilişkin bu küpler, 1250 litre sıvı alabiliyordu ve alt kısımlarında bulunan musluklar sayesinde kandillerde, bayram namazlarında şerbet dağıtılıyordu.
Minareler
Ayasofya, birinci inşa edildiğinde kilise olarak inşa edilmişdi, dolayısıyla rastgele bir minareye sahip değildi. Fatih, Ayasofya’yı birinci mescide çevirdikten sonra, kubbelerin birinin üstüne ahşaptan bir minare yaptırıyor, haliyle bu minare günümüze ulaşmadı.
Günümüzde bulunan minareler, Edirne Selimiye Cami’nin minareleriyle çok misal olduğundan, tam olarak bilinmese de Mimar Sinan tarafından yapıldığı düşünülüyor.
Dilek Sütunu
Bu sütun hakkında bir sürü efsane ve hurafe var. Bu taş vakit içinde insanlar ortasında kutsallık kazandı ve bu olayın sebebinin bu sütuna yaslanan imparatorun, başının ağrısının geçme nedeninin bu sütuna bağlamış olmasıydı. Vakit geçtikçe beşerler ortasında bu sütuna inanış arttı. İnsanlar taşın yanına gidip taştan dilekler dilemeye başladı ve bu inanç hala günümüzde yaygın.
Kubbe
Ayasofya‘nın en büyük özelliklerinden biri mimarisi diyebiliriz. Bir kilise için fazla büyük gözükmesini sağlayan yapılardan biride ayasofyanın ihtişamlı kubbesi diyebiliriz. Bu kubbe 55 metre yüksekliğe ve 31 metre uzunluğa sahip hayli büyük bir kubbe.
Mimarlar Ayasofya’nın inşası sırasında bina üretiminde, mermer taş ve tuğla, kubbenin üretiminde ise, zelzelelerde kolay kolay yıkılmaması için Rodos toprağından özel olarak üretilen, hafif ve sağlam tuğlalar kullanılmış.
İmparatorlar Kapısı
Yalnızca imparatorlar tarafından kullanıldığı için imparatorlar kapısı olarak isimlendirilen bu kapı, Ayasofya‘da ana yere girişi sağlıyor. Ayasofya’nın en büyük kapısı olan bu kapı, 7 metre yükseliğinde ve bronz çerçeveye sahip.
Bazı kaynaklarda bu kapının Nuh‘un gemisinin tahtalarından yapıldığı sav ediliyor. Üzerinde ki mozaik ise Ayasofya’daki birinci mozaik olarak biliniyor. Yakın vakitte bu değerli yapı tahrip edildiğinden ötürü gündeme gelmişti.
Apsis Mozaiği
Aslında Ayasofya’da şuan bulunduğundan daha fazla figürlü mozaik olduğu düşünülüyor. Ama İknoklazm Devri’nde bu tıp görsel figürler bir çok kilisede yasaklandı ve kaldırıldı.
İkonoklazmı, bu çeşit görsel figürlerin dinden yasaklanmasını sağlayan ideoloji olarak isimlendirebiliriz. Bu devir sonunda tekrardan kiliselere mozaikler eklendi ve Ayasofya’daki en görkemli ve büyük mozaiklerden biri olan Apsis Mozaiği yapıldı. Bu mozaikte; ortada Meryem, süslü bir taht üzerinde oturmuş, kucağında ise çocuk İsa’yı tutuyor.
Payandalar ve Mimar Sinan Ayasofya’yı nasıl ayakta tuttu?
Ayasofya’nın ihtişamlı kubbesinden bahsetmiştik. 55 metre olan bu kubbe büyüklüğü ve tartısı sebebiyle oluşan dışa açılmalardan ötürü Osmanlı Dönemi‘nde dışardan kubbeyi sağlamlaştırmak maksadıyla müdahalelerde bulunuldu lakin kubbenin tartısını baskılayamadı. Bu sebeple hem Doğu Romalılar hem de Osmanlı, kubbenin etrafına payandalar yaparak oluşabilcek yıkımlara karşı tedbir almaya çalıştılar.
Her ne kadar tedbir alınmaya çalışılsa da, Ayasofya’nın ihtişamlı kubbesinin yıkılması an sıkıntısıydı. Mimar Sinan kubbeyi taşıyan payeler ve yan duvarlar ortasındaki boşluğa kemerler ekledi ve ağır kiriçlerle yapıyı destekleyerek bu sorunu çözdü.
Ayasofya‘nın dünya tarihi ve bizim tarihimiz için epey değerli olduğu aşikar. Bu da onun tarihinde bâtın diyebiliriz. Bugün tarihi açıdan sarsıntılı, yapı ve mimari olarak çok değerli bir yapı olan Ayasofya’dan bahsettik, pekala siz Ayasofya’nın tarihi ve mimarisi hakkında ne düşünüyorsunuz?
