‘Halo Etkisi’, bir öteki ismiyle ‘Hale Etkisi’, bir kişi hakkındaki genel izlenimimizin, karakterleri hakkında nasıl düşündüğümüzü de etkilediği bir cins bilişsel ön yargıdır. Birine karşı “O hoş biri” üzere fikrimiz, o kişi hakkındaki başka özellikleri de ‘güzel’ algılamamızı sağlar.
Günlük hayatımızda fark etmeden, daima bizi etkisi içine alan ‘Halo Etkisi’nin yargılarımızı nasıl manipüle ettiğine daha yakından bakalım.
‘Halo Etkisi’ne verilebilecek en güzel örneklerden biri, ünlüler ve siyasetçiler hakkındaki izlenimlerimizdir.
Örneğin, ünlüleri ‘başarılı, hoş, çekici’ algılayarak onları tıpkı zamanda ‘zeki, komik, kibar’ olarak görmeye meyilli oluruz. Birebir vakitte, sempatik bir siyasetçinin iktisat alanında yeterli olduğunu düşünebiliriz.
‘Güzel’ insanları birden fazla alanda ‘iyi’ nitelendiririz.
Fiziksel görünüm ‘Halo Etkisi’nin önemli bileşenlerindendir. ‘Güzel’ niteliğine dahil edilen insanların, diğer olumlu özelliklerle nitelendirilme olasılıkları daha yüksektir.
Bu tesir yalnızca hoşluğa dayalı olarak insanlara ait algılarımızı etkilemez. Birebir vakitte, ‘zeki, cazip ya da komik’ insanları zihnimizde farkında olmadan daha güzel yahut hoş formunda kodlayabiliriz.
Psikolog Edward Thorndike, 1920 yıllarında ABD ordusu üzerinde enteresan bir deney yürüttü.
Deneyin gayesi, bir niteliği değerlendirmenin öteki özellikleri değerlendirmede nasıl bir tesirinin olacağını belirlemekti.
Ordudaki kumandanlardan askerlerinin çeşitli niteliklerini değerlendirmelerini istedi. Bu nitelikler ‘zeka, fizikî görünüm, güvenilirlik, liderlik’ gibi özellikleri içeriyordu.
‘Halo Etkisi’ gerçekti!
Deneyin sonucuna bakıldığında, belli bir niteliğin olumsuz kıymetlendirilmesi diğer özellikleri de olumsuz değerlendirmeye itiyordu.
Thorndike, “Korelasyonlar çok yüksekti” diye belirtmişti. Örneğin, fiziğin zeka ile ortalama korelasyonu 31, liderliğe sahip şahısların iyi bir fizikî görünümle korelasyonu 39’du.
Thorndike’tan sonra bu hususta farklı çalışmalar da yapıldı.
Thorndike’ın çalışmasından farklı birkaç çalışma, insanları ‘yakışıklı/güzel’ olarak değerlendirdiğimizde, olumlu kişilik özelliklerine sahip olduklarına ve daha zeki olduklarına inanma eğiliminde olduğumuzu destekledi.
Ancak her çalışma tıpkı sonucu vermedi. Örneğin kimi araştırmalarda ‘yakışıklı’ kişilere ‘kibirli, manipülatif, dürüst olmayan’ üzere özellikler atfedilmişti.
Sonuçları iştirakçileri bile hayrete düşürecek bir deney daha yürütüldü.
1977 yılında Michigan Üniversitesinde Richard E. Nisbett ve Timothy DeCamp Wilson tarafından yürütülen çalışmada, ‘Halo Etkisi’ varsayımını kanıtlamak için bir deney daha yapıldı.
Öğrencilerin denek olarak kullanıldığı bu çalışmada 62 erkek, 56 bayan olmak üzere 118 iştirakçi bulunuyordu. Onlardan, bir görüntüde yer alan psikoloji eğitmenini değerlendirmeleri istendi.
Aynı öğretmen bir kümeye sert, öteki kümeye sevecen davrandı. Hangi küme, öğretmene daha yüksek puan verdi dersiniz?
Katılımcılar iki kümeye rastgele bir biçimde dağıtıldı ve her iki kümeye ağır aksanlı İngilizce konuşan Belçikalı bir erkek öğretmenin verdiği iki röportajdan biri izletildi.
Öğretmen; kümelerden birine karşı soğuk, katı ve inançsız tutumlar sergilerken başka gruba karşı saygılı, esnek ve hevesliydi. Görüntüleri izledikten sonra deneklerden hocanın tutumu, aksanı ve fizikî görünümü hakkında 8 puanlık bir ölçekte puan vermeleri istendi.
Neden bu türlü puanlandırdıklarını öğrenciler de bilmiyordu!
Anket sonuçları açıklandıktan sonra denekler bile sonuçlara çok şaşırmıştı. Kümelerden birinin bu kadar yüksek puan verme sebebi hakkında hiçbir fikirleri yoktu.
Açıkça görülüyordu ki öğretmeni daha ‘soğuk, katı, itici’ rolde izleyenler, hocanın aksanı da dahil olmak üzere diğer niteliklerine düşük puan vermişlerdi.
‘Halo Etkisi’nin bizim irademiz dışında sahiden var olduğu tekrar kanıtlandı.
Deneklere sorulduğunda katiyen objektif davrandıklarını, sempatik davranıp davranmadığının farkında bile olmadıklarını söylediler.
Zaten ‘Halo Etkisi’nin bu kadar enteresan olmasının nedeni, insanların bu durumu anlayabilmesi fakat meydana gelirken fark etmemesidir. Böylece Thorndike’ın 50 sene evvel ileri sürdüğü bu tesir bir kere daha kanıtlanmış oldu.
