Son devirlerde Türkiye’de ismi sık duyulan yer bilimci Naci Görür’ü Türk halkı ne kadar tanıyor? Daha evvel sarsıntının nerelerde, hangi bölgelerde olacağıyla ilgili uyarılarını yaptı ancak pek dikkate alınmadı. Üzücü sarsıntı felaketinden sonra ise toplumsal medyada Naci Görür’ün açıklamaları gündeme oturmuş durumda. Birçok insan, “Sırada hangi bölge var? Beklenen büyük Marmara zelzelesi konusunda nelere dikkat etmeliyiz?” üzere soruların yanıtını arıyor.
Ülkemizde, söylediklerini dikkate almamız gereken bilim insanları arasında Naci Görür de var. Pahalı bilim beşerinin, sarsıntı ülkesi olarak isimlendirilen Türkiye ile ilgili ikaz ve açıklamaları ortasında neler vardı? Gözden kaçırdığımız uyarıları nelerdi? Onu daha sık dinlememiz ve ikazlarını dikkate almamızı gerektiğini bize hatırlatan, daha evvel zelzeleyle ilgili yaptığı o ihtarlarını sizler için derledik.
Öncelikle Naci Görür’ün mesleğine değinelim:
1947 yılında Elazığ’da dünyaya gelen Naci Görür, 1966’da İTÜ Maden Mühendisliği kısmını kazandı.1971’de ise jeoloji mühendisliği yüksek lisansını tamamladı. 1973 yılına kadar İTÜ’de asistan olarak misyonunu gerçekleştirerek sonrasında İngiltere’de doktoraya devam etti. Ünlü yer bilimci; London University, Imperial College, Royal School of Mines’ta D.I.C, M. Phil. ve PhD derecelerine sahip.
1978’de çalışmalarına İTÜ’de devam etti. Bu okulda 1983’te doçent; 1989’da da profesör oldu. Sedimantoloji ve deniz jeolojisinde uzman olan Görür, Türkiye’nin sedimenter havzaları, tektoniği ve denizleri hakkında önemli araştırmalar yapmıştır. Halihazırda ülkemizin zelzele konusunda bilinçlenmesine kıymetli katkılar sağlamaya da devam etmektedir.
Özellikle 1999 zelzelesinden sonra Marmara’nın zelzele potansiyelini gün yüzüne çıkarmak için ağır çalışmalar gerçekleştirdi.
Türkiye’yi derinden sarsan 1999 zelzelesinden sonra, çalışmalarını daha da ağırlaştıran Naci Görür’ün çok sayıda ulusal proje yürüttüğü görülüyor. Kendisine 1983’te TUBİTAK tarafından Teşvik Mükafatı de verildi. Türkiye Bilimler Akademisi’nin asli üyesi seçilmesi 1997’de gerçekleşti ve daha sonra 2004’te NATO bilim ödülünün sahibi oldu.
Çok sayıda hem mahallî hem de ulusal çalışmada yer alan Görür, sözün tam manasıyla jeolojiye aşık. TÜBİTAK kendisine bu alanda çeşitli vazifeler bahşetti, Görür birebir vakitte bilim kurulu üyeliği de yaptı. 2000’de birebir kurumun Marmara Araştırma Merkezi Başkanlığı’na getirildi. Çok geçmeden 2010’dan itibaren devam ettiği İTÜ’de öğretim üyeliğine geri döndü. Kariyer gelişimi bu kadar parlak olan bir bilim beşerinin fikirlerini önemsememiş olmamız sizi de şaşırttı mı?
Araştırmalarında birçok yerli ve yabancı gemi kullandı: Nautile isminde beşerli bir denizaltıyla Marmara’ya daldı.
Marmara’nın 1240 metre tabanına dalan Görür, İstanbul’u tehdit eden fay çizgisini inceleyen Prof. Dr. Naci Görür ve çalışma arkadaşları hâlâ Marmara Denizi’nin depremselliğini ve oşinografik özelliklerini ölçmek için deniz tabanına bir denizaltı müşahede istasyonu kurma çalışmalarını sürdürüyorlar.
“Kahramanmaraş sarsıntısı bizim için bilinmeyen bir zelzele değildi, gelmekte olduğunu bağıran bir depremdi!”
2020’de yaşanan Elazığ zelzelesinden sonra, Maraş bölgesine dikkat edilmesi gerektiğini söyleyen Görür, bu bölge ile ilgili çokça açıklama yaptı. 6 Ekim 2019’da konuk olduğu bir haber programında da Doğu Anadolu Fayı’na dikkat edilmesi gerektiğini söyledi.
“Doğu Anadolu Fayı uzun vakittir sessiz. Kuzey Anadolu Fayı, gücünü büyük ölçüde boşalttı. İstanbul’un kapılarında duruyor. Mesela Maraş civarında 1500’lerden beri sarsıntı olmadı. Malatya Fayı üzerinde ihtar verildi ‘burada güç birikimi fazla, dikkatli olunmalı’ diye. Elazığ ve Bingöl ortası bilhassa Sivrice’nin bulunduğu alan, Elazığ-Adıyaman ortasında tarihi büyük sarsıntılar var. Buralarda önemli çalışmalar yapıp kentsel dönüşüm üzerinde çalışmak gerekiyor. Hatay bölgesi bizim sarsıntı beklediğimiz ve uyardığımız bir yer.”
Elazığ sarsıntısında Doğu Anadolu Fayı uyuyor muydu da uyandı?
Evet, uyuyordu. Görür’e nazaran Türkiye’nin en büyük tektonik olaylarını meydana getiren iki fay hattı kuşağı Bingöl-Karlıova’da birleşiyor. Doğu Anadolu Fayı, Karlıova’dan başlayıp 600 km uzunluğunda Kahramanmaraş’a geliyor. Maraş’ta bir açı yaparak Hatay’a gerçek gidiyor. Bir kolu da Osmaniye ve Adana’ya yanlışsız ilerlemekte. Asıl sarsıntı üreten faylardan birinin bu fay çizgisi olduğunu da lisana getirmiş.
Diğer hat ise Bingöl’den başlayıp Marmara’yı geçerek Yunanistan’a kadar uzanan Kuzey Anadolu Fayı. En büyük sarsıntıların de burada olduğunun altını çiziyor. Bu iki fayın her iki tarafındaki bloklar birbirlerine sürtünerek hareket etmekte. Naci Görür, açıklamalarında “Elazığ Fayı uyandı” demişti. Zira Elazığ Fayı’nın bir manada kardeşi Kuzey Anadolu Fayı, bütün gücünü 20. asırda boşalttı: Marmara hariç!
Kuzey Anadolu Fayı bu türlü davranıyorsa Doğu Anadolu Fayı neden bu türlü davranmasın?
Görür, bunun üzerine şu açıklamaları yapmıştı: Doğu Anadolu Fayı’nda bir endişem var. Korkarım ki bu, Karlıova’dan başlayıp Akdeniz’e gidinceye kadar bölgeleri kıra kıra gidecek. Doğu Anadolu’yu tümüyle sarsıntıya, bizi de yasa boğup o denli gücünü boşaltacak! Elazığ zelzelesi de bu nedenle Erkenek, Çelikhan, Maraş Türkoğlu, Hatay tarafına güç transfer etmiş olabilir; oradaki mevcut biriken enerjiyi artırmış olabilir. Münasebetiyle orada da zelzele tetiklenebilir, dedim. Bu uyarıyı birinci 2020’de yaptım. Daha sonra her gün, her ay ne vakit imkanım olduysa söyledim.
Kahramanmaraş’ta en son zelzele 7.3 ve 7.4 büyüklüğünde 1514’te olduğundan burada da güç gereğince birikmiş durumdaydı.
Kaynaklara nazaran 1514’te Tarsus-Malatya-Adana çizgisinde Kahire’den hissedilen bir sarsıntı oldu. Bölge uzun vakittir güç biriktirdiği için Görür’ün de işaret ettiği üzere büyük bir risk taşıyordu. Duyduğu endişeyi “Maraş’a dikkat edin, sarsıntı hazırlıklarına başlayın, kentsel dönüşümü ihmal etmeyin” cümleleriyle söz etti.
1500-1900 arasında bölgede meydana gelen sarsıntılar:
- Noktaların büyüklüğü sarsıntının şiddetini gösteriyor.
Naci Görür bu sefer de Hatay ve Adana için ikazda bulundu.
Bu zelzele, doğrultu atımlı fay sisteminin ürettiği bir sarsıntıydı. Bu sistemdeki zelzele de her iki taraftaki blok birbirine sürtünerek devam eder. Zelzele olunca burada bir atım oluşuyor. Sarsıntısı üreten fay, sol taraflı bir doğrultu atıma sahip. Fayın asıl hareketi güneye: Hatay ve Adana’ya yanlışsız meydana geldi. Burada da anormal bir biçimde gerilim biriktirdi. Profesörün aktarışına nazaran o bölgede muazzam bir basınç var. Kırılmamış modüller ya da oranın devamı olabilir.
Bizim kaygı ettiğimiz yerler Bingöl ve Karlıova diyen Görür, orada en son zelzelenin 1766’da olduğunu ve yakın vakitte da beklendiğini söylüyor.
“İstanbul sarsıntısı de Maraş sarsıntısı üzere eli kulağında.”
Görür’ün sarsıntıdan 3 gün evvel yaptığı açıklamaların gündem olmasıyla birlikte Maraş’tan duyduğu kaygının birebirini İstanbul için de duyduğunu açıkladı. Maraş’ta yaşanan sarsıntının, beklenilen Marmara sarsıntısından daha büyük olmasına karşın yıkımın Maraş’tan daha büyük olacağını da ekledi. İstanbul’da oluşacak sarsıntı için ise 7.5 şiddetinde bir iddia kelam konusu.
Türkiye’deki her iki fay da gücünün büyük bir kısmını boşalttı. Önümüzdeki birkaç yüz sene içinde Türkiye’de bu iki fay neslinde zelzele olmayacak. Bu da ülkeyi sarsıntıya hazırlama noktasında bizim için bir talih.
Depremi bir gerçek olarak kabul etmemiz gerektiğini ve zelzeleye dirençli kentler oluşturarak bu afetin önüne geçebileceğimizi söyleyen Naci Görür, bizlerin neler yapabileceğini şöyle tabir etti: “Depreme dirençli kentler yaratmak zorundayız. Tüm hükümetlerin birinci derecede önceliği, yol yapmak yerine halkın can güvenliğini sağlamak olmalıdır.”
Kentin bileşenlerini (yönetim, halk, altyapı, yapı stoğu, etraf, ekonomi) sarsıntıya dirençli hale getirmemiz gerekiyor. Bunun nasıl olacağını ise şöyle özetleyebiliriz:
- Her kentte yöneticilerin eğitim görmeleri ve bilinçlenmeleri gerekmektedir.
- Halk deprem odaklı eğitilerek zelzele kültürü kazandırılmalıdır.
- Altyapı en kıymetli şeydir. Kentlerin tüm altyapısını sarsıntıya dirençli hale getirmek gereklidir. Mesela zelzele çizgisinin olduğu yerlerden yol geçmemelidir.
- Depreme uygun yapı stoğunun da tamamlanması gerekir.
- Çevreyi kirletmemek de epey kıymetlidir. Zelzele sonrası ortaya çıkan moloz yığınları usulüne göre bertaraf edilmezse tüm bunlar hastalık olarak geri döner.
- Son olarak ekonomik manada kalkınma gereklidir. Tüm bunlara dikkat edildiği sürece Naci Görür’e nazaran o kent, zelzeleye dirençli hale gelir.
TBMM tarafından oluşturulan sarsıntı kuruluna Naci Görür ve Celal Şengör neden çağrılmadı?
Profesör, açıklamalarından sonra kendisine AFAD yahut rastgele bir devlet kurumundan görev verilip verilmediği sorusuna:
“Ben kestirim ediyorum ki onların nezdinde yaşamıyoruz. Bizi görmüyorlar. Hatta görmediklerinin bariz bir örneği: TBMM’de zelzele araştırma komitesi kuruldu herkes çağrıldı, bir Naci Görür bir Celal Şengör çağrılmadı. Nedenini bilmiyorum doğrusu. Ülkemize ve insanımıza hizmet etmekten öteki bir gayemiz yok. Konutumda de oturabilirken artık İstanbul’un zelzeleye hazırlanması noktasında belediyede hizmet veriyorum. Marmara zelzelesi hakkında ana kaynağı temel çalışmaları yapan takımın başkanlığını yaptıysam bizi de dinlemeleri gerekirdi.” cevabını verdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Mart ayının başında 30 bin konutun inşasına başlayacağını açıklamasının akabinde Naci Görür de hususla ilgili fikrini belirtti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konut inşasına çabucak başlama kararını hakikat bulmadığını beyan ederek bu bölgelerde mikrobölgeleme çalışması yapıldıktan sonra inşaata başlanmasının kıymetini vurguladı.
İstanbul’daki inançlı ilçeleri tek tek saydı.
Avrupa Yakası’nın sarsıntıdan daha fazla etkileneceğini düşünen Naci Görür, Haliç’ten başlayarak Silivri’ye kadar giden neslin etkileneceğini belirtmekte. Zeytinburnu, Bakırköy, Büyükçekmece, Küçükçekmece, zelzele tesirini büyütecek alanlardır.
“İkinci boğaz köprüsünün kuzeyinde kalan alanlar, izafi olarak İstanbul zelzelesinden daha az etkilenirler. Bu sınırın güneyi nispi daha fazla etkilenir. Lakin tabandan bağımsız mühendislik işine bağlı olarak bu tesirlerin görülme mümkünlüğü da değişkenlik gösterir.”
İstanbul’da ilçelere nazaran hazırlanan mümkün zelzele kayıp iddiası kitapçığı.
Peki beklenen İstanbul zelzelesi için neler söyledi?
Naci Görür, şu anda oluşabilecek bölgeler için sarsıntı büyüklüğü tahmini yapmanın güç olduğunu söz ederek Kuzey Anadolu Fayı Erzincan’dan Marmara’ya kadar büyük ölçüde rahatladığını lisana getirdi:
“Sadece Karlıova-Erzincan ortasında Yedisu Fayı’nda 7’nin üzerinde bir sarsıntı bekliyoruz. O bölgede en son zelzele 1790’larda olmuştur. Orayı bir tarafa bırakırsak, Kuzey Anadolu Fayı uzun bir periyot ahenge faslına geçebilir. İstanbul’da beklediğimiz sarsıntı olursa, mevcut yapı stoğu ve gecekondu mantığıyla kaybımız Maraş’tan çok daha fazla olur. En az 500 bin insan vefatla burun buruna!”
Ülkemizde meydana gelen acı sarsıntı hadisesinin akabinde Naci Görür, yaklaşmakta olan İstanbul sarsıntısının akıbetinin Kahramanmaraş sarsıntısı üzere olmaması için kolları sıvamamız gerektiğini tekrar tekrar yineliyor. Sarsıntıya karşı daha dirençli ve şuurlu bir toplum olmak için bilimin ışığından vazgeçmemek ve ikazları dikkate almak ümidiyle.
