Kahramanmaraş vilayetimizde sabaha karşı 04.17’de gerçekleşen 7.7’lik deprem, artçılar ve akabinde saat 13.24’te meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki deprem sonrası tarihimizin en büyük acılarından birini yaşıyoruz. Bu sırada yardımlar gereksinim sahiplerine ulaştırılmaya çalışılırken sarsıntı hakkında bilgili bireylerin açıklamaları da gündeme geliyor.
Özellikle de gündemde, ikinci zelzelenin bir artçı değil, tetiklenmiş bir zelzele olup olmadığı tartışması yer alıyor. Bunun yanında, tarihte birinci kere bu türlü bir durumun görüldüğü de belirtilince tarihin farklı vakitlerinden örneklere göz atmak gerekiyor.
İlk örneğimiz geçtiğimiz yıl Tayvan’da gerçekleşti:
17 ve 18 Eylül 2022 tarihlerini kapsayan sarsıntıların birincisi, 17 Eylül, yani cumartesi günü akşam meydana geldi. 6.6 şiddetinde olduğu bildirilen bu sarsıntı hâlihazırda panik yaratmıştı. Yaklaşık 16 saat sonra ise bunun maalesef bir öncü deprem olduğu anlaşıldı ve 7.1 (bazı yerlerde 6.8) şiddetinde farklı bir sarsıntı daha meydana geldi.
Depremler Taitung bölgesinde gerçekleşti ve sonucunda 1 kişi hayatını kaybederken 179 kişi yaralandı.
Kaliforniya’da gerçekleşen Cape Mendocino sarsıntıları de ülkemizdeki üzere arka arda gelmişti:
Bu zelzelelerin birincisi 25 Nisan 1992’de, Cumartesi sabah 11 sularında, 7.2 şiddetinde gerçekleşti. Meskenleri ve iş yerlerini darmadağın eden bu sarsıntının akabinde sonraki gün ise öğlenden evvel 12’de 6.5, yeniden öğlenden evvel 4 sularında da 6.6 şiddetlerinde zelzeleler gerçekleşti.
Bu zelzeleler kıyıda gerçekleştiğinden ufak çaplı tsunamilere de sebep oldular. Neyse ki kayıtlara geçen bir kayıp olmadı. Ancak sayısını birtakım kaynakların 98, kimilerinin ise 356 olarak belirlediği yaralılar vardı. Ayrıyeten yüzlerce kişi evsiz kaldı.
Yine Kaliforniya’da kayıtlara geçen Ridgecrest sarsıntıları, bizimkilere emsal bir biçimde “bir zelzelenin başkasını tetiklemesi” konusunu gündeme getirmişti.
4 ve 5 Temmuz 2019 tarihlerinde gerçekleşen bu sarsıntıların birincisi sabah 10:33’te meydana gelmişti. 6.4 şiddetindeki bu sarsıntısı özel kılan şey ise, iki fayın tam olarak kesiştiği noktada meydana gelmiş olmasıydı. Bilgilere nazaran sarsıntı yüzünden kelam konusu iki fay, kesiştikleri noktada kırıldılar ve sonraki gün gelecek olan sarsıntıya yol açtılar.
Ertesi gün akşam saatlerinde ise (yerel saatle yaklaşık 20:30) 7.1 şiddetinde öbür bir zelzele, evvelkine yalnızca 10 km arada meydana geldi. Birinci sallantıda iki bina alevlere teslim oldu ve bir kişi hayatını kaybetti. İkinci, yani büyük sallantıda ise elektrik ve ulaşım sorunu yaşandı. Binlerce kişi elektriksiz kalırken hareketlenmeler yüzünden yollar geçilemez hâle geldi. Ridgecrest bölgesinde yerleşimin ağır olmadığını belirtmek gerek.
Meksika’da ise sarsıntı, 8 şiddetinde vurdu.
1985 yılında meydana gelen zelzeleler, farklı kaynaklara nazaran 10.000’den fazla kişinin ölümüne sebep oldu. Bu sarsıntıların birincisi 19 Eylül 1985 sabahında, 8 şiddetinde meydana geldi. Sonraki gün ise 7.5 şiddetinde bir zelzele daha yaşandı. Vefatlar dışında on binlerce yaralanma durumu da vardı.
Ülkemizde gerçekleşene en yakın olanlar ise Peru’da meydana geldi.
2021 yılında meydana gelen zelzelelerin ikisi de tıpkı gün gerçekleşti. Başşehir Lima’yı da etkileyen güçlü sarsıntıların ortasında yalnızca ‘saatler’ vardı. Birinci sarsıntı 5.2 şiddetindeydi. Saatler sonra gelen ikinci sarsıntı ise 7.5 şiddetinde kendini gösterdi. Kelam konusu sarsıntılar sonucunda kayıtlara geçen 12 meyyit, 136 yaralı ve kayıplar vardı.
Fakat coğrafik pozisyon sebebiyle, ülkemizde ve Peru’da gerçekleşen sarsıntıları birbiriyle birebir tartıya koyamıyoruz.
Deprem uzmanları, ülkemizde gerçekleşen ikinci sarsıntının artçı değil, birincisinin ‘tetiklediği’ ikinci bir sarsıntı olduğunu savunuyor.
- Tweet’i görüntüleyemiyorsanız buraya tıklayın
Peki “tetiklenen deprem” ne manaya geliyor?
Bu mevzu konuşulduğunda beşerler, Kahramanmaraş sarsıntısının uzun vakittir kaygı konusu olan İstanbul zelzelesini tetikleyip tetiklemeyeceğine yönelik açıklamalar bekliyor. Kabaca, meydana gelen büyük ölçekli bir zelzelenin diğer bir sarsıntıya sebep olması bu kavramla açıklanıyor. Pekala bu mümkün mü?
Jeoloji Y. Müh. Dr. Ramazan Demirtaş’ın bu kağıdı, sorumuza ışık tutuyor. Demirtaş’ın dediğine nazaran tetiklenen zelzeleler, “insan kaynaklı ve mikro-küçük zelzelelerle sınırlandırılmalı”. Bu tıp zelzelelerde örneğin baraj oluşturulmasından kaynaklı olanları yahut artçı-şokları görebiliriz.
Ama artık de şuna bir kulak verin:
“Büyük bir sarsıntı olduktan sonra bu sarsıntının ‘İstanbul depremini’ tetikleyeceğini söylemenin bilimsel bir desteği yoktur”
Gerçekleştiği yere nazaran kimi sarsıntılar birtakım zelzelelerin gerçekleşme vaktini öne alabilir yahut geciktirebilir ama direkt olarak bir sarsıntısı alıp farklı bir sarsıntıya bağlamak o kadar da kolay değil. Zira işin içine çok sayıda değişken giriyor.
Bu yüzden de ortak bir tetiklenme müddeti de belirlenemediğinden “Burada zelzele oldu, artık kesin orada da olur. Bu onu tetikler” demek pek de tutarlı olmuyor.
Deprem sürecinde tüm platformlarımızda en son bilgileri aktarıyor olacağız. Şimdiye kadar gerçekleşen gelişmeleri aşağıda görebilirsiniz.
- Kaynaklar: CNN, Reliefweb, RFI, Bilim ve Gelecek, Press Democrat, USGS
