Bu Tablo Neden 2,2 Milyon Dolar Kıymetinde?
Sanat dünyasında öznellik karar sürer. Bu sebeple de her ne kadar şahsî zevkleri art plana atmak güç gelse de birinin yaptığına sanat derken oburunu inkâr etmemiz pek de dengeli olmaz. Zira sanatkarın kendini tabir halinin karşı tarafta mana bulmasına gerek yoktur.
Eğer bu türlü bir durum kelam konusu olsaydı, devirden periyoda değişen tek tip sanat eserleri görüyor olabilirdik. Tıpkı toplumsal medyada bir devir tanınan olan ancak daha sonradan yerini başkalarına bırakan müzikler üzere. Tablolar için de bu durum böyledir. Yeniden de insan, karşısındaki tabloya bakarken düşünmeden edemiyor “bunun neresi x milyon dolar ediyor?” diye.
Herkesin bildiği sebepten başlayalım. Tabloların koleksiyon bedeli var.
Bu sebeple de az kişinin katıldığı açık artırmalarda ne kadar teklif verirseniz verin, sürekli daha yüksek teklifler gelmeye devam eder. Zira hem bu tablolar hem eşsiz hem de adet olarak çok az. Bilhassa de o tabloları yapan sanatçı hayatını kaybettiyse, tablolar yaşlandıkça kıymet kazanıyor. Esasen tablo da eskiyse, milyonlarca dolara satıldığını daima görüyoruz.
Satın alınan yapıtların bağışlanması durumunda zenginlerin vergi avantajlarından yararlanabildiği de biliniyor.
Yine herkesin bildiği bir öbür sebep: Emek
Çok ayrıntılı bir görüntü görseliyle soyut bir tabloyu emek bakımından karşılaştırmak, klasik müzik rock müzikten iyidir demeye benzeyecektir. Bu sebeple farklı sınıflardaki bu tabloları direkt olarak karşılaştırmak pek de yanlışsız olmaz. Kendi zevkinize hangisi daha yakınsa esasen otomatik olarak sizi çeker.
Üstüne koyulan emeği düşünürken de bu niyetiniz rol oynayabilir. Ama ne olursa olsun daha kolay göründüğü için birine “bu sanat değil” diyemeyiz. Bu bir bakıma sanatın alıcıda nasıl karşılık bulduğuna bağlı.
Yine de ortak bir emek algısı yok demek yanlış olur. Bu emek kendisini ya görünürdeki ayrıntılarda ya da görselin art planında, yani anlamında saklar.
Sanatçı Hakan Yılmaz, bunu daha evvel şu formda açıklamıştı:
“Sanat, görsel üretmek ile ilgili bir şey değildir. Bağlam üretmek ile ilgilidir. Daha evvel ilişkilendirilmemiş iki farklı husus ya da kavram ortasında yaratıcı bir ilgi kurmak için, görsel bir yeteneğe gereksiniminiz yoktur. Bu fakat saf bir yaratıcılık ile halledilebilir. Pekala yaratıcılık bir yetenek midir? Hayır, yaratıcılık bir davranış biçimidir.
Tanıdığım yaratıcı pek çok sanatkarın önüne 3 tane taş koysanız, onlarla bile keyifli sanat çalışmaları yapabiliyor…
Sanat onun altında yatan zeka parıltısının ismidir ve her görselin altında bu pırıltı yoktur”.
Sanatçının daha evvel yapay zekâ bahisli bir içeriğimiz için yaptığı bu vakitsiz açıklama, her görsele zorlama bir biçimde mana yüklemememiz gerektiğini de gösteriyor.
Bu sebeple de kelam konusu yapıtlara milyonlar harcayan kimi şahıslar, bunu körü körüne yapmıyor. Zira bunlar yatırım aracı olarak da kullanılıyor.
Sınırlı üretim olan bir arabası en başta alıp bir sefer olsun kullanmayan, hatta yüzüne bile bakmayan Arap prensleri düşünün. Yatırımcıların değerli tabloları alıp elde tutmasının sebebi de birden fazla vakit buna emsal oluyor. Çünkü uzun vakit aralığında tabloların koleksiyon pahası arttığından, en başta verilen paranın çok daha fazlası geri gelebiliyor.
Daha evvel de dediğimiz üzere, yapıtın üstünden ne kadar vakit geçerse o kadar kıymetli olma potansiyeli oluyor. Antika tarafında da buna misal bir mantık var. Bu da koleksiyon bedelini artırıyor.
Sanat topluluğunda ise yapıtın yepyeniliği üzere birçok faktör rol oynuyor.
Her tarafıyla beğenilen birbirinden farklı tablolara baktığınızda bir ifade görürsünüz. Bunun için tablonun karşısında durup klişe “sanatçı burada ne anlatmak istemiş?” kanılarına girmenize gerek yok. Yalnızca önünüzdeki yapıttan 1 tane olduğunu, o yapıtın birbirinden eşsiz bir fırça kombinasyonuyla ortaya çıktığını bilmeniz kâfi. Bunun bir adım ötesinde de yapıtın dahil olduğu akım, yaratıldığı periyodun özellikleri üzere farklı şeyler var.
Kitaplar için de durum böyledir. Bu sebeple aşikâr bir muharrir yahut kitap güzelimize gittiğinde “acaba devamında diğer ne var?” diye merak ederiz. Lakin dışarıdan birisi, çoğunlukla sanat gözünden fazla kazanç aracı olarak bu tablolara bakar.
Bir de işin çok konuşulmayan ‘kara para aklama’ kısmı var.
NFT’lerde olduğu üzere tablolarda da fiyatı denetim eden bir yasa olmadığından eldeki tabloyu fiyatsız verebileceğiniz üzere, milyonlarca dolara da satabiliyorsunuz. Bu tablo satıldığında ise bu paranın nereden çıktığı sorgulanamıyor. Aslında tıpkı şeyin kripto üzerinden yapıldığını da görüyoruz.
Sonuç olarak…
Eserin kıymetini etkileyen etkenlerin ortasında yaratıcısının hayatta olup olmamasının, ne kadar eski olduğunun, özgünlüğünün, verilen emeğin ve tüm bunlardan doğan koleksiyon bedelinin olduğunu söyledik. Tekrar de bedel belirleme kısmının her eser için değiştiğini belirtmekte yarar var.
Zira biz her ne kadar milyonlarca dolara satılan tabloları görsek de bunların dışında, odağımızın dışında kalan çok sayıda eser bulunuyor. Muhtemelen bu yapıtların çok büyük bir kısmı 1.000 dolar bedelini bile göremeyecek. Bu, kelam konusu eser berbat olduğundan değil, çok azının bahsettiğimiz açık artırmalara erişebilmesinden kaynaklı.
- Kaynaklar: New York Times, Medium, Vox
- Manşet: Joan Miro (1893-1983) – Peinture (Le Chien)