Ürgüplü Mustafa Güzelgöz ise halkın günlük işlerinin yanı sıra -kendi deyimiyle- cehaleti yenmek ve onlara okuma alışkanlığı kazandırarak düzgünlük yoluna sevk etmek için olağanüstü bir efor göstermiş ve yalnızca Ürgüp’ün Karain köyünden ziyade Türkiye’ye ve dünyaya sesini duyuracak bir teşebbüste bulunmuştu.
“Halk kitap almaya gelmiyorsa kitapları onların ayağına ben götürürüm” niyetiyle yola çıkarak Türk kütüphaneciliğinde bir sembol haline gelen Mustafa Güzelgöz’ün zorluklarla dolu öyküsü, parmakla gösterilecek çeşitten.
İlk etapta kütüphanecilik hakkında rastgele bir bilgi ve tecrübesi olmayan Mustafa Güzelgöz, bu mevzu üzerine kaleme alınmış bir kitabı okuyarak modern ve çağdaş bir kütüphane oluşturmaya karar verir.
İlk olarak kütüphanenin rutubetli bir odasına terk edilmiş Osmanlıca kitapları çıkarır. Lakin bu kitapların bir kütüphane için kâfi olmayacağını düşünerek tanıdıklarından ellerindeki tüm kitapları kütüphaneye bağışlamalarını ister.
Kaymakamla birlikte çeşitli heyet seyahatlerine katılan Güzelgöz; heyetteki tabip, veteriner ve öğretmen üzere bireylerin halk tarafından çokça sevilip sayıldığını görürken, bir kütüphane memuru olduğu için kendisine hürmet duyulmadığını düşünür.
Bu noktada öyküsü başlayan Mustafa Güzelgöz, bir kütüphane vazifelisi olarak halk için nasıl yararlı olabileceğini düşünmeye başlar ve köylünün içinde bulunduğu sıkıntı durumlar sebebiyle yararlanamadığı kütüphaneyi, onların ayağına götürmeye karar verir.
Bunun için en uygun formülün, kitapları eşeklerle taşımak olduğuna karar kılan kütüphane memuru, kitapları koyacağı sandıkların da çizimini yaparak marangozun yolunu fiyat. Her şeyi detaylı bir halde düşünen kütüphaneci, ödünç vereceği kitapları da not almak için bir defter hazırlayarak yollara düşer ve tam 36 köye hizmet vermeye başlar.
Köylülerden kitapları 15 gün içinde bitirmelerini isteyen Güzelgöz, kitaplar okunduktan sonra yenilerini verecek ve bu biçimde yavaş yavaş kütüphaneye ayak alışkanlığı kazandıracaktır.
Mustafa Güzelgöz, kitapların daha çok beşere ulaştırılması amacıyla bakanlıktan iki yeni memur takımı talebinde bulunur.
Eşeklerinin yem bedelinin karşılanmasını da talepleri ortasına ekleyen Güzelgöz, hedefine ulaşır ve bu takımlara alınacak bireylerin bir eşek sahibi olması ve en az 5 köye kitap götürmesi kuralı aranır.
Çocuk kitapları başta olmak üzere kütüphanesindeki kitap sayısını arttırmak isteyen kütüphaneci, Ürgüp dışındaki adresine ulaşabildiği tanıdıklarına başka farklı mektuplar muharrir ve kütüphaneye kitap göndermeleri konusunda davette bulunur. Kısa bir vakit sonra ise kitaplar yerine ulaşmaya başlar.
Mustafa Güzelgöz, bu kütüphaneyi toplumsallaşma alanı haline getirmek ister ve halkı buraya çekebilmek için toplanan yardımlarla kütüphaneye bir radyo alır.
Bu radyo, köyün erkeklerini kütüphaneye çekmeyi başarır fakat bayanlar mesken işleri ve çocuklarıyla meşgul olmaya devam eder. Bayanları da buraya yönlendirebilmek için devalar arayan Güzelgöz, biraz daha bağış toplayarak kütüphaneye dikiş makineleri satın alır.
Kütüphanenin makul günlerini bayanlara ayıran kütüphane memuru, ayrıca dikiş makineleri üreten Zenith ve Singer üzere firmalara yazdığı mektuplarda, yaptığı işlerden bahsederek onların da dayanağını görmek istediğini belirtir. Bu davetin akabinde Zenith 9, Singer 1 dikiş makinesi gönderir.
Bu sayede dikiş kursları açılır ve kurs esnasında bayanlara dikiş, nakış, yemek üretimi, çocuk bakımı ve moda hususlarında çeşitli kaynaklar gösterilerek bu kitapların okunması hedeflenir ve bayanların da kütüphaneye gelerek okuma alışkanlığı kazanmasına çalışılır.
Namıdiğer eşekli kütüphaneci, okuma alışkanlığı kazanan köylülere yavaş yavaş klasikleri de vermeye başlar. Böylece Ürgüp’ün Karain köyünde Balzac okunur.
Bu esnada Amerika’da 1963 yılında bir yarış düzenlenir. Bu müsabaka, halkına hizmet eden yaratıcı beşerler ortasında gerçekleşir ve Mustafa Güzelgöz’ün “Eşekli Kütüphane” projesi de bu yarışta yerini alır. Amerika’dan 3 kişilik bir heyet takımı Ürgüp’e gelir ve bölgedeki okuma yazma oranının yanında kütüphane hizmetinin geldiği noktadan da epeyce etkilenir.
Mustafa Güzelgöz müsabakayı kazanır ve bu haber dünya basınında da yerini alarak farklı ülkelerden büyük takdirler toplar. Akabinde Amerikan Barış Gönüllüleri, Ürgüp’ü ziyaret eder ve kütüphaneye 1960 model bir Jeep hediye eder.
Ürgüp’e kazandırdıklarının yanında Türkiye’ye ve dünyaya örnek olan Mustafa Güzelgöz’ün hayat öyküsünden etkilenen Yoksul Baykurt, “Eşekli Kütüphaneci” ismiyle bir roman kaleme alırken, Aydın İleri de “Eşekle Gelen Aydınlık” isimli bir eser yayınlar.
2005 yılında hayatını kaybeden Mustafa Güzelgöz, bir el kitabından mesleğinin inceliklerini öğrenerek başladığı kütüphanecilikte, “Eşekli Kütüphaneci” olarak halkına okuma alışkanlığı kazandırma uğruna birçok zorluğu göğüsleyerek amaçlarına ulaşan bir idealist olarak sürekli hafızalarımızda kalacak.
