İnsanoğlunun var olduğu müddet zarfı, gezegenimizin yaşına kıyasla adeta deryada su damlası. Günümüzde kanıksadığımız birden fazla imkânlar, uzak geçmişteki cetlerimiz için birer hayalden ibaretti.
Bu günlere nasıl geldiğimizi ve geleceğimizin nasıl olacağını bir uzmanın gözünden yorumlayabilmek ismine bu yazımızda, bu tartışmaları vaktimizin en meşhur tarihçilerinden Yuval Noah Harari’nin “Homo Deus: Yarının Kısa Bir Tarihi” yapıtının ışığında değerlendireceğiz.
Homo Deus eserine göre insanlık tarihi, üç esas periyoda ayırılabilir: büyük bir kısmı tabiatta geçen “tarih öncesi dönem”, sorgulanamayan mutlak otoritelerin ve büyük talimatların boyunduruğunda geçen “tarih sonrası dönem” ve özellikle Rönesans sonrasını kapsayan “aydınlanma dönemi”.
Harari’ye nazaran “Aydınlanma Dönemi” öncesindeki beşerler, hayatta kalabilmek ve bilgiye ulaşabilmek ismine sadece tabiat ve din üzere spiritüel kaynakları baz alarak kainatı yorumlarlardı. Toplumlardaki tüm kurallar ve normlar, doğaüstü aziz güçlerin mutlak taleplerine nazaran belirlenirdi.
İnsanın bu denklemde kendine biçtiği tek rol, pasif bir izleyici olmaktı. Faaliyetleri açısından gezegeni pek etkilemeyen insanoğlu, Harari’nin kelamlarıyla “denizanasından bile önemsiz” bir canlıydı.
“Aydınlanma” periyodunda ise insan, bir anda baş aktör oluveriyor. Artık mutlak ulu kaynaklardan çok insanın kendisi baz alınarak cihan yorumlanmaya başlanıyor. Hasebiyle temelinde insanı baz almayan spiritüel anlayışların bir insanın hislerinden ve görüşlerinden daha mutlak olamayacağına kanaat getiriliyor.
Bu yeni insan merkezli anlayış; evrenin yalnızca insan için var olduğu ve hasebiyle insanın kainatın merkezi sayılması gerektiği, hasebiyle da insanın kendi uygunluğu için atacağı her adımın mübah olacağı bir anlayışa evriliyor. İşte bu anlayışa “hümanizm” diyoruz.
İsmi “Tanrı İnsan” manasına gelen “Homo Deus”, isminden anlaşılacağının bilakis insanoğlunun yaşadığı güç zehirlenmesini ve yavaş yavaş kendi sonunu getiriyor oluşunu mevzu alıyor.
Özünde insanoğlunun menfaatlerini temel alan hümanizm, Harari’ye nazaran birebir vakitte en büyük zaafımız. Harari’nin bu türlü düşünmesindeki münasebet, bu otomasyon ve yapay zekâlaşma süreci ilerledikçe insana ihtiyaç kalınmayacak olması.
Böyle bir dünya tertibinde, muharririmizin kelamlarıyla, “işlevsiz yeni bir ekonomik sınıf” oluşacak ve iş bulamayacakları için iktisada iştirak sağlamaları da mümkün olmayacaktır. Münasebetiyle devletlerin ekonomileri de tehlike altında.
İnsanın gittikçe değersizleştiği ve önemsizleşeceği bu süreci körükleyen asıl sebep, natürel ki özellikle de komplo teorisyenlerinin daima bahsettiklerinin aksine büyük ve durdurulamaz bir doğaüstü yahut şeytani güç değil. Bu sorunun sebebi de kaynağı da elinde patlayacak olan da sizler ve bizler gibi insanlar!
Bu tehlikeye çokça kez değinmekle birlikte Harari, öbür bir röportajında yapay zekânın mümkün durdurulamaz yükselişinin ve tahminen de bir gün beşerden üstün hâle gelişinin sırf uluslararası işbirliği ve kısıtlamalar aracılığıyla önlenebileceğini ileri sürmüştü. Zira kendisinin ve büyük ihtimâlle hepimizin gözünde bu sorun, tıpkı pandemiler üzere, global bir probleme dönüşme ve tahminen de insanlığın sonunu getirme potansiyeline sahip.
Buraya kadar anlattığımız bu argümandan yola çıkarak yapıtın başlığını tekrar yorumlayınca, Harari’nin “insanın tanrı olması” kelamlarından kastının aslında insanoğlunun kendi yarattığı bir varlık tarafından ortadan kaldırılması ihtimâli olduğunu fark ediyorsunuz. Öbür bir deyişle bu kalıp, insanoğluna rastgele bir övgüde bulunmayan ve bilakis, insanoğlunun yaşadığı güç zehirlenmesini iğneleyen bir kalıp.
Yuval Noah Harari’nin bu argümanları hakkında ne düşünüyorsunuz? Yapay zekâ, sizin mesleğiniz yahut yaşantınız için de bir tehlike teşkil ediyor mu?
