Caroline Hawley | BBC Diplomasi Muhabiri
Suudi Arabistan’da yakınları idam edilenler, BBC’ye yaptıkları açıklamada, infazların ailelere evvelden hiçbir bilgi verilmeden gerçekleştirildiğini söyledi. Yeni bir insan hakları raporuna nazaran ülkedeki idam sayısı Kral Selman ve oğlu Muhammed bin Selman’ın iktidara geldiği 2015’ten bu yana neredeyse iki katına çıktı.
Mustafa el Hayat’ın ailesine, idam edileceğine dair hiçbir bilgi verilmedi.
Bugün hâlâ cesedi ailesine teslim edilmiş değil; ziyaret edecek bir mezarları yok.
Sesini son olarak, cezaevinden açtığı telefonda duydular ve annesine son kelamları “Tamam, artık kapatmam lazım, yeterli olduğunuza sevindim” oldu.
Ne annesi ne de Mustafa bunun son konuşmaları olacağını biliyordu.
Bundan bir ay sonra Mustafa idam edildi. Çağdaş Suudi tarihindeki en büyük kitlesel idamın gerçekleştirildiği 12 Mart 2022’de infaz edilen 81 kişi ortasındaydı.
Mustafa’nın ismi, idam cezasına karşı kampanya yürüten Reprieve isimli kuruluşun Avrupa Suudi İnsan Hakları Örgütü ile birlikte, Suudi Arabistan’daki infazları titizlikle belgelediği yeni raporun uzun infaz listesinde yer alıyor.
2010’dan bu yana toplanan datalarla hazırlanan çalışmadaki bulgular şöyle:
Reprieve, Suudi Arabistan’da geçen yıl 147 infazı belgelediklerini lakin sayının çok daha fazla olabileceğini söylüyor. Örgüte nazaran idam cezası verilenler ortasında yabancıların oranı dikkat çekiyor. Bu yabancılar ortasında bayan konut emekçileri ve küçük ölçülerde uyuşturucuyla yakalananlar da var.
Aradan neredeyse bir yıl geçmesine karşın yetkililer hâlâ Mustafa’nın ailesine idamın nasıl gerçekleştiğini açıklamadı. Ağabeyi Yaser, bunun aileler için bir trajedi olduğunu söylüyor:
“Düzgün bir formda mi gömüldü, yoksa çöle ya da denize mi atıldı, bilmiyoruz. Hiçbir fikrimiz yok.”
Yasser yaşadıklarını birinci kere kamuoyuna açıklıyor. Kardeşiyle tıpkı bahtı paylaşmaktan korktuğu için 2016’da ülkeden kaçan Yaser bugün Almanya’da siyasi sığınmacı.
Kardeşinin “eğlenceli, toplumsal ve popüler” biri olduğunu söylüyor. Mustafa 2011’den itibaren, ülkedeki Şii azınlığın başını çektiği, Suudi hükümetine karşı protestolara katılıyordu.
2014’te gözaltına alındı. Vefatından sonra yapılan resmi açıklamada öteki 30 şahısla birlikte birebir kabahatlerden idam edildiği belirtildi. Bu suçlamalar ortasında güvenlik görevlilerini öldürmeye teşebbüs, tecavüz, soygun, bomba üretimi, arbede yaratma, kaos yayma, silah ve uyuşturucu ticareti vardı.
Yasser “Hiçbir delil sunmadılar. Bu palavra çok yaralıyor” diye açıklıyor ve kardeşinin başka 80 bireyle birlikte idam edildiğinde hala kararı temyiz etmeye çalıştığını söylüyor.
“Sadece hayatlarını almakla kalmadılar, bilerek onları kötülediler ve yapmadıkları şeylerle suçladılar.”
Suudi Arabistan’ın fiili yöneticisi Veliaht Prens Muhammed bin Selman, krallığı çağdaşlaştırma kelamı vermiş ve 2018’de verdiği bir mülakatta, değerli bir Batı müttefiki olan ülkesinin, vefat cezasının kullanımını “asgariye indirmeye” çalıştığını söylemişti.
Ancak ortadan geçen yaklaşık beş yılda, Suudi Arabistan, ülkenin G20 başkanlığına ve Covid pandemisinin başlarına denk düşen periyottaki duraklamaya rağmen, dünyada en çok idam gerçekleştiren ülkelerden biri olmaya devam ediyor.
Reprieve Yöneticisi Maya Foa, Doğu Londra’daki ofisinde, MBS diye de bilinen Veliaht Prens’in “verdiği kelamın tam zıddını yaptığını” söylüyor.
“Çok sayıda infaz buyruğu verdi ve demokrasi yanlısı protestoları şiddetle bastırdı.”
Dahası, örgüte nazaran idam cezası etrafındaki zımnilik nedeniyle pek çok kişi infaz sırasında beklediğinden habersizdi:
“Ailelerinin haberi yoktu. Yani insanların tutuklandıktan sonra yargılanmaları, idam cezası almaları ve infazları daima saklılık içinde yürütüldü.”
Foa, birtakım ailelerin, yakınlarının öldürüldüğü haberini toplumsal medyadan öğrendiğini, bu hususta resmi bilgi verilmemesinin aileler için “en zalimce ve acı veren şey olduğunu” söylüyor.
Suudi Arabistan’da baş kesilmesi, klâsik olarak kullanılan en önemli infaz prosedürü. İnfazlar kamuya açık yapılıyor, infaz edilenlerin ismi ve karşılaştıkları suçlamalar resmi internet sitelerinde yayınlanıyordu.
Fakat insan hakları örgütlerine nazaran idam cezalarının uygulanışında şeffaflık azaldı.
Konuştuğum hiç kimse, infazların nasıl yapıldığını bilmiyordu. Kimiler, idam mangalarının da kullanıldığını düşünüyor.
Berlin merkezli, Avrupa Suudi İnsan Hakları Kurumu’nun yöneticisi Ali Ali Adubisi’ye nazaran Suudi hukukunda idam cezası “adil olmaktan uzak”:
“Orada hiçbir bağımsız sivil toplum örgütü yahut insan hakları kümesi faaliyet gösteremiyor. Bu idamlara biz dikkat çekmezsek, kimsenin haberi olmadan öldürülmüş olacaklar.”
İnsan Hakları İzleme örgütü, Mart’ta infaz edilen 81 bireyden 41’inin Şii azınlığa mensup olduğunu ve Suudi Arabistan’ın ceza hukuku sistemindeki “yaygın ve sistematik istismarların, infaz edilenlerden hiç birinin büyük ihtimalle adil bir formda yargılanmadığına” işaret ettiğini söyledi.
Ayrıca azap argümanları da var.
Yasser, 2014’te tutuklanmasından 12 ay sonra kardeşini birinci ziyaret ettiğinde, gördükleri karşısında dehşete düştüğünü söylüyor:
“Bir yıldır görüşmemiz olmamıza rağmen, ayağa kalkıp bizi karşılayamadı bile. Denemeye çalıştığında düşüyordu. Ne olduğunu sorduğumuzda, azaba maruz kaldığını söyledi. Bedeninde izler gördük ve elektrik verildiğini anlattı.”
Bir öteki tutuklunun kız kardeşi de kardeşinin ağır azaplardan geçirildiğini söyledi.
Kardeşi Hüseyin’in 2014’ten bu yana mahpusta olduğunu belirten Zeynep Abu Al-Khair, “Ayaklarından asılıp dövüldüğünü söyledi. Duruşmasında azapla alınan bir sözün kullanılacağını hiç varsayım etmiyordu” diye anlatıyor.
Zengin bir Suudi aile için sürücülük yapan Ürdünlü Hüseyin, iki ülkenin hududunda aracında uyuşturucuyla yakalanmıştı.
Zeynep, bu uyuşturucunun muhakkak kardeşine ilişkin olmadığını düşünüyor.
Kanada’da yaşayan Zeynep, tutuklanmasından bu yana Hüseyin’in ailesinin nasıl geçim sorunu çektiğini, engelli bir oğlunun olduğunu ve mahpusa atıldıktan sonra 14 yaşındaki kızının Ürdün’de “para karşılığı” evlendirildiğini anlatıyor.
Geçen Kasım’da Suudi Arabistan, uyuşturucu hatalarına karşı mevt cezasına koyduğu gayrı resmi moratoryuma son verdi. BM İnsan Hakları Ofisi, kararı “çok üzücü” diye tanımladı. BM iki hafta içinde 17 kişinin uyuşturucu cürümlerinden infaz edildiğini bildirdi.
Zeynep, kardeşinin hücresinde yatan kimi şahısların götürüldüğünü ve bir daha geri dönmediklerini söylüyor.
Bu durum hem Zeynep’i hem de Hüseyin’i dehşete düşürüyor. Zeynep bana “Kalbim çıkacak üzere atmadan onun hakkında konuşamıyorum bile” diyor.
“Gece gündüz onu düşünüyorum. Kabuslar görüyorum. Başını kesebileceklerini düşünmek, bu barbarlık. Ne kadar güç olduğunu hayal bile edemezsiniz. Bazen tek başıma oturup ağlıyor, ağlıyorum.”
Zeynep, Suudi Arabistan’ın “bu mevzuda bedel ödememesine” müsaade veren ülkelere de öfke duyuyor.
Geçen Mart’ta, 81 kişinin toplu halde infaz edilmesinden sonra devrin İngiltere Başbakanı Boris Johnson, Rus petrol eserlerinin yerine daha fazla petrol pompalamaya ikna etmek için Muhammed bin Selman ile görüşmüştü. İngiliz Başbakanlık ofisi Johnson’ın Suudi Arabistan’ın insan hakları konusundaki tasalarını da gündeme getirdiğini söylemişti.
MBS, iktidara gelmesinden bu yana toplumsal ve ekonomik ıslahatlar yaptı. Buna bayanların otomobil sürmesine müsaade verilmesi de dahil. Lakin siyasi baskı da ağırlaştı.
İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün son raporunda, Suudi Arabistan’ın insan hakları sicili “içler acısı” olarak tanımlandı ve şöhreti üzerindeki bu lekeyi spor ve cümbüşle “temizlemek” istediği belirtildi.
BBC, resmi Suudi İnsan Hakları Kurulu’na üç e-posta yolladı, fakat karşılık alamadı.
Londra’daki Suudi Arabistan Büyükelçiliği’nden BBC’ye yapılan yazılı açıklamada, dünyada birçok ülkede mevt cezası olduğu vurgulandı ve farklı ülkelerin hangi cezaların orantılı olduğu konusunda farklı görüşlere sahip olduğuna dikkat çekildi.
Açıklamada, “Onların kendi maddelerini ve geleneklerini belirleme haklarına bizim hürmet duyduğumuz üzere, oburlarının da bizim kendi yargı ve yasama tercihlerimizi yapma konusunda egemenlik hakkımıza hürmet duyacaklarını umuyoruz” denildi.
Ancak açıklamada, Veliaht Prens MBS periyodunda büyük bir artış gösteren idamlara ve vefat cezalarının memleketler arası kurallara alışılmamış formda kullanılmasına değinilmedi.
BM İnsan Hakları Ofisi da BBC’ye yaptığı açıklamada “Suudi Arabistan’da vefat cezasının kullanılma eğilimi konusunda çok kaygılıyız” dedi ve şöyle devam etti:
“Özellikle, verilen ve onaylanan vefat cezalarındaki artıştan telaşlıyız. Bunlara çocuk hatalılara verilenler ve uyuşturucu hataları üzere milletlerarası hukuktaki ‘en ağır suçlar’ kategorisiyle bağdaşmayan kabahatlere verilen mevt cezaları da dahil.”
Yakınları cezaevinde olanlar için çok gergin bir devir. Hüseyin’in kız kardeşinin gözü ailenin sohbet kümesinin üzerinde.
“Böyle bir gerilimle yaşamak, ömür değil. Her sabah, her akşam hala hayatta mı diye denetim etmek zorundayız.”
Katkıda bulunan: Eleanor Montague
