Kahramanmaraş merkezli iki zelzelede yıkılan binlerce binanın bir kısmında arama kurtarma çalışmaları yerini enkaz kaldırmaya bırakırken, 20 bine yakın yapının yıkıldığı açıklandı ve ortaya çıkan devasa moloz yığınları ve çöpün nerelere dökülmesi gerektiği tartışması da başladı.
Toplum sıhhati, yaban hayatın ve doğal etrafın korunmasına odaklı tartışmayı gündeme taşıyan birinci haberler ve ihtarlar Hatay’dan ve Kahramanmaraş’tan geldi.
Hafta başında Hatay’ın Samandağ ilçesinde, kayıt altına alınan 302 kuş çeşidini barındıran Tabiat Müdafaa Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü’nün müdafaası altındaki Milleyha Sulak Alanı’na sarsıntı bölgesinden moloz ve çöplerin dökülmeye başladığı haberi, yaban hayatı uzmanı, kuş gözlemcisi, rehber ve fotoğrafçı Emin Yoğurtçuoğlu tarafından gündeme getirildi.
‘Bizi büyük bir tehlike bekliyor’
Haber doğal ömür uzmanları ve gönüllülerin reaksiyonuna ve molozların sulak, doğal hayat alanlarına dökülmemesi konusunda ihtarlarına yol açtı.
Karakulak (Caracal caracal) ve yaban hayatı araştırmacısı, Muğla Sıtkı Koçman Üni. Öğretim Vazifelisi Dr. Yasin İlemin, Twitter’da moloz ve başka atıklar konusunda ihtarlarda bulundu:
İlemin “Deprem sonucu yıkılan binalardan ortaya saçılan enkazlarda insan sıhhati ve ekosistem için ziyanlı pek çok unsur bulunuyor. İzolasyon hususlarındaki kimyasallar, ziyanlı plastik türevleri ve asbest bunların başında geliyor” diyordu.
Kendisine moloz ve çöpün atılması sırasında doğal hayat açısından nelere dikkat edilmesi gerektiğini sorduk.
İlemin, moloz döküm alanları belirlenirken “Sızdırmasız tabanların tercih edilmesi, yer altı ve üstü sularla temastan kesinlikle kaçınılması gerekiyor. Döküm alanları kesinlikle ve kesinlikle korunan alanlardan, sulak alanlardan ve yaban hayatı alanlarından uzakta olmalı, yer seçiminde bu noktalara dikkat edilmeli” diyor.
Yasin İlemin bu noktada zelzeleden ziyan gören vilayetlerdeki belediyelere çok büyük misyon düştüğünü söyleyerek “Belediyelerin, Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın, akademisyenlerin, uzmanların ve doğaseverlerin birlikte çalışması çok önemli” diyor.
Doğaseverler gözlemliyor: Vatandaş haberalma ağları
Doğaseverler bu türlü bir süreçte nasıl bir fonksiyon görebilir, görüyor?
İlemin, tabiatın korunmasını gözetme konusunda büyük bir bağlantı ağına sahip olduklarını anlatıyor:
“Özellikle Hatay’da doğaseverler, STK’lar ve bölgenin biyolojik çeşitlilik ve kuş çeşitliliğine dikkat çekmek ve tanıtmak için emek veren Emin Yoğurtçuoğlu üzerinden adeta bir tabiat ihbar sınırı var diyebiliriz.
“Yine bölgede aktif Hatay Tabiatını müdafaa Derneği ve Abdullah Öğünç bölgede yıllardır tabiat müdafaa projeleri yürütüyorlar.
“Öte yandan ülkemizin batısında bilhassa Ege ve Batı Akdeniz’de bizlerin oluşturduğu bir vatandaşbilim/vatandaş haber alma ağımız var. Derneğimiz NATURA üzerinden bu haberleri, ihbarları alıyoruz işliyoruz ve gerekli kontakları sağlayarak meseleleri çözmeye çalışıyoruz.
“Ülkemizde tabiat muhafaza faaliyetlerinin düzgün ve sağlam temelli olması için resmi kurumlarla çalışmak gerekliliğine inanıyoruz. Bu noktada STK ve resmi kurumlar ortasındaki bağın çok değerli olduğuna inanıyoruz.”
Peki Milleyha Kuş Cenneti dışında zelzele bölgesinde yaban hayatı etkileyecek bir faaliyet haberi aldılar mı?
“Daha çok erken aşamalardayız. O yüzden şimdilik bu tarafta bir bilgi/ihbar almadık fakat bilhassa Mart ayının başından itibaren buna benzeri ihbar ve duyumların gelmesini bekliyoruz” diye yanıtlıyor:
“Öte yandan vatandaşın hassasiyeti üst düzeyde olduğu için, ilgili bakanlıklar bu hususta çabucak aksiyon aldılar ve Mileyha’nın ve sulak alanın temizlenmesine çabucak başlandı. Bizler de hem üniversitemiz hem de derneğimiz üzerinden ilgili bakanlık, kurum ve belediyelerle diyalog halindeyiz.”
Bakanlıktan müdahale: döküm durduruldu, paklık başladı
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne moloz dökülmesi kararı konusundaki ikazlara yetkililerden süratle karşılık geldi.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar duruma müdahale edildiğini, belediyelerin uyarıldığını Twitter üzerinden duyurdu ve doğaseverlere teşekkür etti.
Sosyal medyada bir soru üzerine “(Bölgedeki) Atık aktarma ve ayrıştırma istasyonu zelzelede ağır hasarlı kullanılamıyor” diyen Birpınar “Depremden çıkan hafriyat atıkları için büyük sızdırmaz alanlar üzerinde çalışıyoruz. Sulak alana katiyetle dökülmeyecek. İçiniz rahat olsun. Birinci günden bugüne kadar Hatay’dayız. Duyduğunuz bildiğiniz aksilikleri bize iletmeye devam edin” diye sürdürdü.
Mevzuat ne diyor, yetkili kim?
İnşaat molozları ve çöplerin ne cins alanlara dökülebileceği, nasıl geri dönüştürülebileceği ve bu işlerden kimlerin sorumlu olduğu “Hafriyat Toprağı, inşaat ve yıkıntı atıklarının denetimi yönetmeliği” başlıklı bir yönetmelikte düzenleniyor.
2004 tarihli yönetmeliğe nazaran inşaat ve yıkıntı atıklarının, belediyelerin yahut bölgenin en kıdemli mülki amirinin gösterdiği ve müsaade verdiği geri kazanım ve depolama tesisleri dışında denizlere, göllere, akarsulara yahut rastgele bir yere dökülmesi yasak.
Ayrıca her durumda bu çeşit atıkların en aza indirilmesi, içindeki ziyanlı unsurların bertaraf edilmesi, geri dönüşümü yapılarak yetkililerin göstereceği yerlere atılması gerekiyor.
Deprem bölgesinden BBC Türkçe‘nin sorularını yazılı olarak yanıtlayan Bakan Yardımcısı Birpınar, enkazlar konusunda AFAD tarafından yayımlanan Türkiye Afet Müdahale Planı’nda, enkaz kaldırma konusunda yetkilendirilen “Afet Enkaz Kaldırma Çalışma Grubu” isimli yapılanmanın sorumlu olduğunu söyledi ve vazifelerini şöyle sıraladı:
Peki enkaz kaldırmadan sorumlu yapılanmada kimler yer alıyor? Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar bu sorumuzu şöyle yanıtladı:
“Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Denetimi Yönetmeliği’ne nazaran zelzeleler sonucunda oluşan yıkıntı atıklarının idaresinden, mahallin en büyük mülki amirinin başkanlığında oluşturulacak Kriz Merkezi sorumlu olup, mahallin en büyük mülki amirinin başkanlığında yıkıntı atıklarının depolanacağı alan belirlenmektedir.
Bakan Yardımcısı Birpınar bu kararlar alınırken nelere dikkat edileceğinin de aşikâr olduğunu anlatıyor:
“Bu alanlar belirlenirken, sahanın topoğrafyası ve jeolojisi dikkate alınmakta, tarım maksatlı kullanılan topraklarda, içme, sulama ve kullanma suları rezervuarlarında, taşkın riskinin yüksek olduğu yerlerde, yağmur sularının akışını engelleyecek vadilerde yahut dere yataklarında, heyelan, çığ ve erozyon bölgelerinde olmamasına dikkat edilmektedir.
“Taşocağı vb. yerin bozulduğu yerlerde de müsaade alınmak suretiyle bu atıklar depolanabilir.”
Yönetmelik Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na da bu mevzularda bilgi verilmesini öngörülüyor.
Bakan Yardımcısı Birpınar, Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen atıklar konusuna müdahale ettiklerini açıkladıktan sonra toplumsal medya üzerinden, yanlışlı ve yönetmeliğe alışılmamış uygulamalar konusunda herkesten ikaz beklediğini de bildirdi.
Asbest uyarısı
Molozlar konusunda bir ikaz ve davet da yeniden bölgede incelemelerini sürdüren Jeoloji Mühendisleri Odası’ndan (JMO) geldi.
JMO’nun açıklamasında zelzele bölgesindeki kent yöneticilerine ve özel olarak da Kahramanmaraş Valiliği ve Büyükşehir Belediyesi’ne sesleniliyor:
“Acil olarak yıkıntı ve molozların Sır Barajının beslenme havzasına dökülmesini engellemeli, yıkıntı moloz döküm için yeni alanlar belirleyerek molozların buralara dökülmesini sağlamalıdırlar.”
Jeoloji Mühendisleri Odası zelzele müracaat konseyi üyeleriyle birlikte bölgede incelemelerini sürdüren Oda Lideri Hüseyin Alan’a ulaştık.
Kahramanmaraş ile ilgili müşahedelerini şöyle anlattı:
“İki gün evvel Maraş bölgesinde sarsıntı hasarını yerinde incelemek için yaptığımız müşahede esnasında molozların çabucak kente giriş tarafında, sağ tarafta bir alan var, -aynı vakitte Sır Barajı’nın beslenme alanı içerisinde kalıyor- oraya döküldüğünü gördük ve toplumla bu imgeyi çekerek de paylaştık. Yetkilileri de vazifeye davet ettik.
“Enkaz kaldırma süreçlerinin idaresi gerektiği üzere yapılmadığını gördük. Başlangıç basamağındayken tekrar organize edilmesini istedik. Aksi takdirde toplum önümüzdeki devirde asbest kaynaklı sıhhat sıkıntılarıyla karşı karşıya kalabilir” diyor.
Alan’ın en büyük korkusu molozlardaki asbestli atıkların yaratacağı sıkıntılar:
“Binaların bir birden fazla çok eski ve bir kısmı yapılırken asbest kaynaklı bir kısım yapı materyalleri kullanıldığı görülüyor. Biz bu moloz atıklarının kesinlikle geçirimsiz alanlar ve kesinlikle toplum sıhhatini etkilemeyecek bölgelere dökülmesi gerektiğine ait topluma açık ihtar yaptık.”
Hüseyin Alan, “Maraş’ta Büyükşehir Belediyesi İmar ve Bayındırlık Kurulu Lideri Hanifi Toptaş beni aradı, dün bu ikazımızı ona da söyledim. Lakin bir önlem alıp almadığı konusunda bilgi sahibi değilim” diye ekliyor.
Hatay Milleyha Kuş Cenneti’ne dökülen molozlar konusuna müdahil olan Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakan Yardımcısı Mehmet Emin Birpınar’a Kahramanmaraş Sır Barajı havzasıyla ilgili uyarıyı duyup duymadığını sorduk.
Bakan Yardımcısı “Kahramanmaraş vilayetimizde enkaz kaldırma çalışmaları şimdi başlamamıştır. Kelam konusu çalışmalar başladığında yıkıntı atıklarının depolanması için vilayet genelinde alanlar belirlenmiş olup bu alanların Sır Barajı’nı besleyen derelere rastgele bir kirlilik tesiri bulunmayacaktır” diye yanıtladı.
