Afetzede bayanlar: ‘Sorunlarımız büyük, gereksinimlerimiz karşılanmıyor, inançta hissetmiyoruz’

Çağıl Kasapoğlu & Fundanur Öztürk

BBC Dünya Servisi

Erkekler ve bayanlar felaketleri farklı yaşıyorlar.

Türkiye ve Suriye’yi vuran sarsıntılardan sağ kurtulan birçok bayan, felaketten çabucak sonraki yardımların “cinsiyet körlüğünden” şikayet ederken, kimileri çok kalabalık barınaklarda, kendilerinin ve çocuklarının güvenliğinden dert duyarak yaşıyor.

Kadınlar için başka tuvaletlerin, hijyen eserlerinin, yıkanma alanlarının ve anne sıhhati hizmetlerinin azlığı, Türkiye ve Suriye’de toparlanmaya çalışan bayan depremzedelerin karşılaştığı birinci zorluklar ortasında.

Adana’da afetzede Nurcan Sayılır “Kadınlar olarak en çok muhtaçlığımız olan şey seyyar tuvaletler” diyor. Sayılır artık 76 yaşındaki yatalak annesiyle bir barınakta yaşıyor. Yalnızca canlarını kurtarabilmişler.

“Tüm erkekler ve bayanlar tıpkı tuvaleti kullanıyor. Çok kalabalık, hastalık kapmaktan kaygı ediyorum” diyor.

Zorluklar

Gaziantep’te Emer Özkılsız da, sarsıntıdan sonraki ikinci haftada birebir zorluklardan bahsediyor.

“Çok pis. Yıkanamıyorum, çocuklarımı yıkayamıyorum. Yalnızca kendimizi ıslak mendillerle silmeye çalışıyoruz” diyor ve “Hijyenik pedimi değiştirecek bir yer bulmakta zorlanıyorum” diye de ekliyor.

Emine Türker Gaziantep’te bir bekar anne. Sarsıntı vurduğunda kendisini ve biri beş, oburu de üç yaşındaki iki çocuğunu kurtarmayı başarmış.

“İlk gece parkta, derme çatma bir barınakta kaldık. Yağmur yağıyordu. Yardım dağıtıldığında karışıklık oldu. Tüm kıyafetlerimiz kirlendi ve yıkayacak yerimiz de yok. Hiçbir şeyimiz yok. Beşerler telaşlı, korkmuş halde” diyor.

Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) bayanlara yönelik yardıma öncelik veren kuruluşlardan biri.

Kuruluş, Türkiye’de felaketten etkilendikleri varsayım edilen 15 milyon kişi ortasında 214 binden fazla gebe bayan olduğunu ve bunların neredeyse 24 bininin bir ay içinde doğum yapmasının beklendiğini söylüyor.

Deprem bölgesindeki UNFPA grubu için bağlantı uzmanlığı yapan Zeynep Atılgan Özgenç “Zaten ağır bir travma yaşıyorlar. Bayanların barınma ve güvenlik üzere öbür büyük sıkıntılarla uğraşırken, bir yandan da hem kendilerinin hem de çocuklarının temel muhtaçlıkları için kaygılanmasını istemiyoruz” diyor.

“Hamile bayanlara ve yeni annelere paklık ve annelik kitleri dağıtıyoruz” diye de ekliyor.

Bu kitlerin içinde, bir sabun, diş fırçası, dış macunu, iç çamaşırı, hijyenik ped, bir bebek battaniyesi, hazır bezler ve lohusa pedi var.

Güvenlik riski

Felaketin çabucak akabinde, Türkiye ve Suriye’deki bayanların ömürlerini tekrar kurmak için inançlı yerlere erişimi büyük bir zorluk. Bir birden fazla geceleri dışarıda geçirmek zorunda kaldı.

Barınakların birden fazla açık ve kalabalık yerlerde yer alıyor ve bu durum bayanlar için potansiyel bir risk yaratıyor.

ActionAid isimli yardım kuruluşunun Arap bölgesindeki Bölgesel İrtibat ve Kampanya Lideri Sabine Abiaad Beyrut’tan BBC’ye yaptığı açıklamada “Cinsel şiddet tehdidine açık haldeler. Bu, 2015’teki zelzelede Nepal’de de yaşandı. Bayanların mahremiyetinin ve farklı tuvaletlerinin olmaması, tuvaletlerin ve yıkanma yerlerinin bayanlar ve kız çocukları için inançsız alanlar olmasını beraberinde getirdi” dedi.

Nisan 2015’te Nepal’de 7,8 büyüklüğünde bir zelzele olmuştu. Güney Asya Hukuk Siyasetleri ve Toplumsal Araştırma Güncesi isimli bilimsel yayında yer alan bir çalışmaya nazaran, zelzeleden sonra süreksiz barınma alanlarında bayanlar ve kız çocuklarına karşı şiddet ihbarlarında artış oldu.

Emel Özkılsız Gaziantep’teki barınağında “Tabii ki hem kendi güvenliğimden hem de çocuklarımın güvenliğinden kaygılıyım” diyor.

“Çadırın fermuarı her açıldığında birinin gireceğinden korkuyorum. Çocuklarımı korumak için geceleri uyumuyorum. Bir bayan olarak beni anlamanız gerek. Çok derecede tedirginiz. Ruhsal manada depresyondayız. İş yok, para yok.”

Zeynep Karakurt, Gaziantep’teki Masal Park barınağında bir istekli. “Böyle kalabalık süreksiz barınma alanlarında yaşamanın çok önemli güvenlik riskleri var” diyor.

“Tehdit altında hissediyorlar. Örneğin, yemek sırasına girdiklerinde, artlarında bir erkek varsa huzursuz oluyorlar. Burada polisler var fakat tekrar de korkuyorlar. Ayrıyeten çocuklarının istismar edilebileceğinden korkulular.”

ActionAid’den Sabine Abiaad’ın Kuzey Suriye ve Türkiye’deki bayanlarla ilgili bir öteki uyarısı var.

“Bazı durumlarda, istismar ve kaçırılma tehdidine daha açık oluyorlar. Alandaki çalışmalarımızdan, bayanların yalnızca pijamalarıyla sokaklarda kaldıklarını biliyoruz. Risk altındalar.”

‘Suriyeli bayanlar birebir ilgiyi görmüyor’

Suriye’nin kuzeyinde ise durum daha da berbat.

Suriye’de zati konutlarından olmuş milyonlarca kişi vardı ve bunların neredeyse % 90’ı sarsıntıdan evvel de insani yardımlara bağımlı halde yaşıyordu.

Halep’ten BBC’ye bilgi veren UNFPA Suriye temsilcisi Dr. Himyar Abdülmoghni’ye nazaran Kuzey Suriye’de sarsıntıdan etkilenen 6 milyondan fazla kişi ortasındaki bayanların 1,5 milyonu üreme çağında.

“Kısıtlı erişim yüzünden Suriye’de tıpkı ilgiyi ve yardımı görmüyorlar ve bayanların gereksinimleri insanların öncelik verdiği bir şey değil.”

UNFPA’nin Suriye’deki seyyar takımları, sarsıntıdan etkilenenlere yardım kitleri ve sıhhat hizmetleri sunuyor lakin bu kâfi değil.

“İhtiyaçlar dev boyutlarda. Bizim yaptıklarımız çok kısıtlı. 220’den fazla süreksiz barınakta 70 binden fazla kişi yaşıyor.”

‘Kadınlar yalnızca mağdur değil, mücadelecidirler de’

ActionAid’den Sabine Abiaad her iki ülkedeki felaketlerin akabinde, zorla çocuk yaşta evliliklerde ve çocuk işçilikte potansiyel artış ikazında bulunuyor.

“Çocuk yaşta evlilik, ekonomik durumun ve geleneklerin bir sonucu. Birtakım çocuklar okullarını, meskenlerini, ailelerini kaybetti. Kuzey Suriye’deki kimi çocuklar mesken ya da okulun manasını bile bilmiyor” diyor.

Gözlemcilere nazaran ekonomik kaynak ve istihdam eksikliği, mesken işlerinin yükü ve çocuk bakımı nedeniyle bayanlar ve kız çocukları felaketlerden sonra çok daha yavaş toparlanıyor.

Gaziantep’teki istekli Zeynep Karakurt “Çadırlarda erkekler de olmasına rağmen, çocuk bakımının yükü burada bayanların üzerinde. Bu toplumlarda bayanlara biçilen rol bu” diyor.

Deprem bölgesinde BBC’ye konuşan çok sayıda bayan tıpkı telaşları lisana getiriyor. Ömürlerini ve çocuklarını kendi ayakları üzerinde durarak yine kuracaklar fakat bu “zaman alacak”.

Sabine Abiaad “Ama kıymetli bir şeyi de vurgulamalıyım” diyor.

“Kadınlara yalnızca mağdur olarak bakmamalıyız. Bayanlar ve kız çocukları mücadelecidir. Hep bunu ve bayanların yardım çalışmalarında daima kıymetli bir liderlik rolü oynadığını vurgulamalıyız.”