Vatandaşlarımızı ihmaller yüzünden kaybetmemek ismine halk olarak bilinçlenmeliyiz. Münasebetiyle bir binanın zelzelede yıkılmasına sebep olan ögeleri bilmemiz gerekiyor. Bu ögelerden biri de ‘Kısa Kolon Davranışı’ olarak isimlendirilen olaydır.
Ancak Kısa Kolon Davranışı’nı anlatabilmek için evvel birazcık kolonların işleyişinden ve neden bu kadar hayati ehemmiyet taşıdıklarından bahsetmeliyiz.
Kolonlar, bir binanın temelini oluşturur. Hasebiyle en çok değer verilmesi gereken konudur.
Kolonlar temel olarak basma yüklerini ileten dikey yapılardır. Bir binanın taban katındaki kolonlar, üst katların tartısını taşıyabilecek kadar büyük, yükleri döşeme ve kirişlerden temellere ve aşağıdaki toprağa dağıtabilecek kadar dayanıklı olmalıdır.
Kolonlar, en verimli takviye için tüm katlarda eşit olarak (aynı konumda) konumlandırılmalıdır ve inşaat mühendisleri, uygun bir tasarım seçmeden evvel kolon tarafından desteklenebilen azamî yükü ölçmelidirler. Çağdaş inşaatta kolon için çelik ve beton materyal kullanılır. Kolonlara binen yükün çok fazla olduğu çok katlı binalarda hem çelik hem de betondan oluşan kompozit kolonlar kullanılmalıdır.
Az katlı (en fazla 5 kat) binalarda yalnızca beton ve demir gereç de kullanılabilir.
En fazla 5 kat olacak formda olan az katlı binalarda yükü taşıyan kolonların içerisinde çelik barındırması gerekmez. Şayet uygun inşa edilirlerse beton kolonlar, sarsıntıya sağlam olurlar. O vakit birçoğumuzun içerisinde yaşadığı apartmanlardaki beton kolonlar, nasıl inşa edilmeli? Zelzele yönetmeliğine nazaran bina kolonunda en az 6 tane 14’lük ya da en az 4 tane 16’lık tırtıklı ve sıfır demir kullanılması gerekmektedir.
Peki kolonların uzunluğu ne kadar olmalıdır? Kısa kolonların davranışı neden ölümcüldür?
Bina inşaatında kolonların ne derece değerli olduğundan gereğince bahsettiysek geldik asıl mevzumuza. İçinde demir olan beton kolonların dayanıklılığı, uzunluklarına nazaran değişmektedir. Geçmiş sarsıntılardan ve yapılan deneylerden öğrenildi ki bir katta bulunan farklı yüksekliklerde kolonlara sahip betonarme karkas binaların kısa kolonları, uzun kolonlardan çok daha fazla hasar görmüştür.
Kısa kolonlar, sarsıntı sarsıntısının oluşturduğu kuvveti daha az absorbe eder ve dayanamaz. Dayanamamasının sebebi, kısa olmasından dolayı yeterince güçlü gereç ile bezenememiş olmasıdır.
Bir kolonun sertliği, deformasyona karşı direnç manasına gelir, yani sertlik ne kadar büyükse onu deforme etmek için gereken kuvvet de o kadar büyük olur. Kısa bir kolon, bu kadar büyük bir kuvvet için gereğince tasarlanmazsa bir sarsıntı sırasında değerli ölçüde hasar görebilir. Bu davranışa Kısa Kolon Davranışı denir.
Binaların kısa kolonlar üzerine inşa edildiğini zati neredeyse hiç görmüyoruz. Kısa kolonlar, orta katlarda kullanılır. Münasebetiyle bir sarsıntı anında olunabilecek en tehlikeli yer, kısa kolonların desteklediği(!) orta katlardır. Kısa Kolon Davranışı’nı üstteki GIF’ten izleyebilirsiniz.
Taşıyıcı olmayan bu kısa kolonlar bile gördüğünüz üzere sarsıntıda ne hale geliyor. Yalnızca birkaç saatimizi alan araştırmalarla bu bilgileri öğrenip ‘O vakit bu türlü yapılmalı’ diyebiliyorsak, bu binaları inşa eden beşerler neden ısrarla binaları olması gerektiği üzere inşa etmiyor?
