Pek birçoklarını bilmiyor olsak bile aslında dünyanın pek çok farklı noktasında tarih boyunca küçüklü büyüklü sayısız devlet kuruldu. Bunlardan bir tanesi olan Açe Sultanlığı, resmi varlığını sona erdirmiş olsa bile bugün Endonezya sonları içerisinde özel bir bölge olarak varlığını sürdürüyor. Devletin var olduğu periyotta Açe Sultanlığı, bölgesindeki en büyük Müslüman ülkelerden bir tanesiydi.
Açe Sultanlığı’nı bu yazının konusu yapan ise Türkler ile ortalarındaki tarihi dostluktur. Bugün bile Açeli biriyle konuştuğunuz vakit Türkler bizim ceddimiz sayılır der zira Osmanlı İmparatorluğu uzun vakit bu bölgeye yardım göndermiş ve hatta Açe Sultanlığı, bir Osmanlı eyaleti olmak istemiştir. Günümüzde bağımsızlık çabasını sürdüren Açe topraklarındaki Açe Sultanlığı tarihine gelin biraz daha yakından bakalım.
Açe Sultanlığı nedir, ne vakit kuruldu, nerede?
Açe Sultanlığı, bugün Endonezya hudutları içerisinde bulunan Hint Okyanus’u kıyıaındaki bir bölgede 1514 yılında kurulmuş bir devlettir. Sultanlıkla yönetilen ülke, doğal kaynakları nedeniyle birinci olarak Sumatra, daha sonra ise Portekizliler tarafından işgal edilmeye çalışılmıştır. Sonraki yıllarda ise bölgenin hakimi Hollandalılar olmuştur.
Uzun yıllar Hollanda tarafından sömürülen Açe Sultanlığı en sonunda 1903 yılında pes ederek Hollanda kolonisi olmayı kabul etmiştir. Sonraki yıllarda bölgenin idaresi Endonezya’ya devredilmiştir. 1976 yılında bağımsızlık uğraşı için Gerakan Aceh Merdeka yani Özgür Açe Hareketi isimli silahlı bir örgüt kurulmuştur.
Açe halkı yaşanan şiddet ve terör olayları nedeniyle mülteci olmak zorunda kalmıştır. Halk, bağımsızlık için referandum yapılmasını istemiş ancak Endonezya hükümeti buna karşı çıkmıştır. Açe bölgesi, 2004 yılında yaşanan tsunami felaketinden büyük ziyan görmüş ve en büyük yardım Kızılay tarafından gönderilmiştir. Bugün Açe halkı hala bağımsızlık çabası vermektedir.
Gelelim Açe Sultanlığı ile Osmanlı ilgisine:
Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sonrası Memlük Devleti’ni ortadan kaldırılması ile birlikte 1517 yılında hilafet yani Müslümanların liderliği bize geçmiş ve Osmanlı padişahları tıpkı vakitte halife unvanını kullanmaya başlamıştır. 16. yüzyıl boyunca Osmanlı, dünyanın her noktasındaki İslam devleti ile münasebet kurmuştur. Açe Sultanlığı da bu ülkelerden bir adedidir.
Aslında bu alakayı başlatan Açeliler olmuştur. Bölgenin Portekizliler tarafından işgal edilme tehlikesi ortaya çıkınca Açe Sultanlığı, Osmanlı İmpratorluğu’na bir heyet göndermiş ve yardım istemiştir. Hatta iki devlet ortasında bir muahede bile imzalanmıştır. Osmanlı bu devirde ve sonrasında bölgeye asker, silah ve yardım materyalleri göndermiştir.
Açe Sultanlığı’nın Hollanda baskısı altında giderek ezildiği 1851 yılında Osmanlı İmparatorluğu’na başvurarak eyalet olma isteğinde bulunmuşlardır. Bu teklif değerlendirilmiş lakin Osmanlı da o periyotta güç kaybetmekte olduğu için batılı devletlerin yansısını çekmemek için reddedilmiştir.
Nasıl yani, Osmanlı okyanus ötesindeki bu küçük devlete niçin yardım göndermiş?
Osmanlı ile Açe Sultanlığı ortasında kurulan bu münasebete inanmayanlar elbette olacaktır. O halde buyrun uzmanların görüşüne bakalım. Güneydoğu Asya tarihçisi Anthony Reid, Osmanlı’nın iki farklı periyotta bu bölgedeki Müslümanları korumak emeliyle yardım gönderdiğini söylüyor. Bunlardan birinde askeri operasyon yapılmış, bir başkasında de 1560 yılında bölgeden Avrupalıları uzak tutmak ismine deniz ticaretine müdahale edilmiştir. Asker gönderilmediğinde de silah ve cephane yardımı yapılmıştır.
Konu hakkında diğer bir bilgiyi de Zuhuri Danışman paylaşıyor. Danışman’a nazaran Açeliler, sık sık Türklerden yardım alıyorlardı çünkü Mısır Beylerbeyi Hadım Süleyman Paşa önerisi üzerine 1530 yılında Süveyş’e bir Osmanlı donanması konuşlandırılmıştı. Bu donanma, Hint Okyanus’undan sorumluydu. Yani Türkler okyanus ötesindeki bir yere yardım göndermiyordu, esasen oradaydılar.
Daha da farklı olan ise o devir Açe Sultanlığı’nda bir Türk köyü kurulmuştu. Bugün bile bölgede hala bir Türk mezarlığı bulunuyor. Mezarlıkta yatanların bir kısmı çatışmalar sırasında orada şehit düşen askerlerimiz, bir kısmı ise oraya yerleştikten sonra hayatını kaybeden cetlerimiz.
Yok artık, Açe Sultanlığı Türk diyelim de tam olsun:
Milletleri kafatası ölçülerine nazaran pahalandıran bir ırkçı için elbette Açe Sultanlığı Türk değildir ancak gelin bir de onlara soralım. 2004 yılında yaşanan tsunami felaketi sırasında bölgeye giden BBC muhabiri George Alagiah, kendini Türkiye’ye gelmiş zannediyor. Zira nereye baksa karşısına Türk bayrağı çıkıyor. Bunu merak edip bir gence sorduğunda ise aldığı karşılık değişik.
George Alagiah’ın soru sorduğu Açeli gencin ismi Recep ve üzerinde Türk bayrağı olan bir şapka takıyor. Açeliler maçlarında Türk ulusal ekibi forması giyiyor, evlerine Türk bayrağı asıyor zira kendi bayrakları Endonezya hükümeti tarafından kabahat kabul ediliyor. Açeli Recep’in şu cümleleri ise Açe Sultanlığı Türk mü sorusunun en net cevabı üzere; ‘Türk bayrağı da bizimkiyle tıpkı… Esasen Türkler bizim cetlerimiz sayılır, biz bayrağımızı 500 yıl evvel onlardan almışız.’
Peki Açe bugün ne durumda, Açe Sultanlığı hala var mı?
Açe Sultanı Tunku Muhammed Davut’un kararı sonrası Açe Sultanlığı 1903 yılında Hollanda hakimiyetini kabul etti ve devletin resmi varlığı sona erdi. Fakat Açeliler 1976 yılında kurmuş oldukları Gerakan Aceh Merdeka hareketi ile bağımsızlık çabası vermeyi sürdürüyor. Halk, bölgenin Endonezya’ya bağlı olup olmaması için bir referandum yapılmasını istiyor fakat Endonezya hükümeti buna karşı çıkıyor.
Açe bugün ne durumda diye sorarsanız, karşılığı bölgenin doğal kaynaklarında gizli. Açe toprakları uranyum, petrol, doğalgaz, kauçuk, kahve, çikolata, palm yağı, çeltik bakımından en varlıklı topraklardan bir tanesi. Bir avuç petrol için kıta değiştirip demokrasi dağıtılan günümüz dünyasında bu kadar varlıklı topraklara sahip bir ülkenin bağımsız olması elbette pek de istenilen bir durum olmadığı için çoğunluğu Müslüman olan Açe halkı tıpkı Uygur Türkleri, Irak Türkleri, Arakan Müslümanları üzere zulüm görmeye devam ediyor.
Türkleri atası olarak kabul eden ve bir devir Osmanlı eyaleti olmak istemiş Açe Sultanlığı kıssasından bahsederek bu küçük fakat tesirli ülkenin tarihine bir bakış attık. Ufak bir beyin fırtınasının kimseye ziyanı olmaz. Sanki Osmanlı İmparatorluğu, Açe Sultanlığı’nı bir eyalet olarak kabul ettiyse bugün Açe’nin ve hatta ülkemizin durumu kimbilir nasıl olurdu?
