İnsanoğlunun birinci fonksiyonel uydusu Sputnik 1’in Sovyetler Birliği’nce yörüngeye oturtulması ile başlayan uzay yarışı, hem büyük atılımlara hem de ciddi görüş ayrılıklarına sahne oldu.
Günümüze ulaşan bu görüş ayrılıklarından muhtemelen en büyüğü, uzayın başlangıç noktasının neresi olduğu tartışmasıdır. Bu problemde şimdi uzlaşmaya varılamaması hasebiyle ortaya çıkan belirsizlik, vakit zaman kimi trajik olayların trajik hadise olarak sınıflandırılmalarını bile önleyebilmekte. Bu yazımızda bu olaylardan “Soyuz 11” trajedisine ve bu trajedinin bu meçhullükten nasıl etkilendiğine değineceğiz.
Gezegenin büyük bir kısmınca kabul gören hudut: Karman Hattı
Macar-Amerikalı bilim insanı Theodore von Kármán’ın, deniz seviyesinin 100 kilometre üzeri olacak biçimde belirlediği bu hudut, Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleriharicinde tüm devletler ve kurumlarca standart atmosfer-uzay hududu olarak kabul görmektedir. Bu kuruma nazaran ise standart hudut, deniz seviyesinin 80 kilometre üzeri olarak belirlenmiş.
Amerika Birleşik Devletleri’nin Karman Hattı’nı tam olarak standart kabul etmemesinin net bir sebebi olmamakla birlikte, bu durum size metrik sistem yerine emperyal sistemin bir varyantını kullanmalarını anımsattıysa haksız sayılmazsınız.
Şaşırtıcı uzay atılımlarıyla çokça unsur imza atan ve ürettiği roket motorlarının kullanımı günümüzde dahi devam eden SSCB; bu muvaffakiyetlerini, yaşadığı çokça felâketten aldığı derslere borçlu.
Amerika Birleşik Devletleri’nin tersine Sovyetler Birliği’nin uzay doktrini, belli maksatlara ağırlaşmak yerine olabildiğince fazla prensip imza atmak odaklıydı. Bu sebeple Sovyet mühendisler, Amerikalı meslektaşlarının tersine daima yesyeni ve deneysel sistemler ile uğraşmak zorunda kaldılar. Bir misyondan öteki bir misyona ani geçişler, tek bir vazifeye derinlemesine odaklanılmasını ve olabildiğince inançlı hâle getirilmesini birçok vakit önlemekteydi.
Bu vazifelerden biri olan “Soyuz 11”, asıl hedefi olan bir uzay istasyonuna kenetlenme gayesine ulaşmasına karşın sonlara gerçek şimdi gibisi görülmemiş bir trajediye dönüştü. Dünya’ya geri iniş yapan bu Sovyet uzay aracına ulaşıldığında, içindeki üç kozmonotun da boğularak can verdikleri ortaya çıktı. Üç kozmonot, en nihayetinde Kremlin’e defnedildi.
Şimdi uzay hududu konusunda yaşanan uyuşmazlığın sebep olduğu meçhullüğü hatırlayalım. Bu kozmonotların uzayda can verip vermedikleri sorunsalı, tam olarak nerede boğulduklarına bağlı olarak değişebilecek bir durumdur. Yaşananlar Karman Hattı’nın üzerinde gerçekleşti ise kelam konusu üç kozmonot uzayda, Karman Hattı’nın altında gerçekleşti ise de Dünya’da can vermiştir. Karman Hattı’nın ötesinde can vermiş olmaları ihtimâli gerçekse, kendileri birebir vakitte Karman Hattı’nın ötesinde ölen tek ekip olarak da tarihe geçmiş olabilirler.
Eskiden sadece devletlerin ve devlet kurumlarının kalkışabildikleri uzaya çıkma gayretleri, gittikçe zenginleşen özel şirketlerin ve milyarderlerin de bölüme giriş yapmaları üzerine vakitle devletlerin monopollerinden çıktı.
SpaceX üzere özel uzay şirketlerinin atılımları sayesinde bu eforlar, sektör dışı şirketlerin CEO’larınca da benimsenmeye başlandı. Bunlardan yakın vakitte en ses getirenlerinden biri, Amazon CEO’su Jeff Bezos’un ve İngiliz milyarder Richard Branson’ın teşebbüslerinden biriydi.
Sektöre büyük bir hırsla katılan Bezos ve Branson, Temmuz 2021’de kendilerince bir uzay yarışına giriştiler. Sonuç olarak yarışı “Karman Hattı” hudut kabul edilir ise Bezos, 80 kilometerlik çizgi hudut kabul edilir ise de Branson kazanmıştır. Günümüzde bu yarışı kimin kazandığı hâlâ tartışılmaktadır.
Özetlemek gerekirse; günümüzde bile varlığını sürdüren bu uzay sonu problemi, kimi trajedileri uzay trajedisi olmaktan çıkarabileceği üzere kimi uzay yarışlarını da net bir kazanandan yoksun bırakabilen, kişiyi belirsizliklerle boğuşturan bir karmaşaya evrildi denebilir.
- Kaynaklar: Inquestion, SpaceSafetyMagazine, USA Today
