Gerçek yahut yapay saçlardan oluşturulan bir baş örtüsü olarak söz edilen peruklar, sırf moda tabirinden fazla yüzyıllar boyunca bir statü haline gelmiş, çeşitli sembollere dönüşmüş ve aynı vakitte kostüm olarak da kullanılmıştır.
Özellikle avukat ve hakimler tarafından kullanılan ve bu kullanımın gerisinde birçok çarpıcı ve inanması güç sebebin yattığı perukların Kanada, İrlanda, Jamaika ve İngiltere gibi ülkelerde hâlâ yüklü bir biçimde kullanılmasının ardında yatan sebepler nedir?
Batı ülkelerindeki mahkemelerde bukleli perukların neden hâlâ kullanıldığına geçmeden evvel peruğun tarihine değinelim.
Mısırlılar için içinde bulundukları iklim şartlarından ötürü sıcak havada saçlarla uğraşmak epeyce zordu ve bu sebeple devayı saçlarını kazıtmakta buldular. Bu kel imajdan çok hoşlanmadılar ve kafalarını örtmek ve Güneş’ten korunmak için peruk kullandılar.
Ancak üst sınıfın taktığı peruklarla alt sınıfın kullandığı peruklar bir oldukça farklılık gösteriyordu. Alt sınıflar, yün ve yaprak liflerinden yapılmış peruklar kullanırken; üst sınıf, insan saçından yapılan peruklar kullanmıştı. Hatta gümüşten yapılanlar bile vardı.
Peruk kullanımı, birebir vakitte saç bitlerinden kurtulmanın kısmen bir tahlili olmuştu.
Orta Çağ’da saç biti epeyce büyük bir sorundu ve yeni yeni başlayan peruk modası bu istilayı önlemek için alternatif bir yol haline gelmişti. Peruk günlük bir aksesuar haline geldikçe, beşerler bu doğrultuda kendi saçlarını tıraş ettiler.
Tıraşlı başlar saç biti sıkıntısını çözmüştü lakin çok kısa bir mühlet sonra bitler bu sefer peruklara bulaştı. Yine de bitlerin gerçek saçlar yerine peruklara bulaşması çok daha avantajlıydı. Bu noktada peruk imalcileri, bitli perukları kaynar suya atarak bu haşerelerden arındırma konusunda uzmanlaşmıştı.
Bunlardan fazla peruk kullanımının epeyce çarpıcı bir sebebi daha vardı: Frengi.
1490’larda Avrupa’da yayılmaya başlayan Frengi, çiçek hastalığı yahut Fransız hastalığı olarak da bilinen ve cinsel temas yoluyla bulaşan bir hastalıktı. O devirde bu hastalığı güzelleştirecek bir ilaç şimdi icat edilmediği için tedavisi yoktu.
Bu rahatsızlığın semptomları ortasında düzensiz saç dökülmesi ve açık yaralar vardı. Frengi’nin yükselişi adeta kara vebaya rakip olacak derecedeydi ve modada büyük bir değişime sebep oldu. Bu doğrultuda Avrupalılar kel başlarını ve yaralarını gizlemek için peruk takmaya başladı.
1673’te Fransa, peruk ustaları için bir lonca kurdu ve tam bir asır sonra ülkede neredeyse 1.000’e yakın perukçu vardı.
Frengi, cinsel yolla bulaşan ve tedavi edilemeyen bir hastalıktan fazla tıpkı vakitte büyük bir toplumsal felaketti.
Dönem içerisinde kellik erkeğin itibarını epey zedeleyen bir durumdu. Yetenekli bir bürokrat olan Samuel Pepys ise erkek kardeşinin frengi olduğunu öğrendiğinde günlüğüne şu sözleri yazmıştı: “Eğer kardeşim yaşarsa, asla başını gösteremeyecek. Zira bu, ailemiz ve onun için çok büyük bir utanç olacak.”
Fransa’nın en uzun müddet tahtta kalan ve tıpkı vakit Güneş hükümdarı olarak da bilinen 14. Louis de genç yaşta kelleşmeye başladığı için peruk kullanmaya başladı. Bu durumun imajını zedelediğini düşünen Louis, tam 48 peruk ustası tutmuştu. Hükümdarın taktığı peruklar kelliğini gizlemesine karşın, frengi olduğu söylentilerinin önüne geçememişti.
MS 313’te Hristiyanlık, Roma’da yasal bir din haline geldiğinde kilise, peruk takmayı eleştirmeye başladı ve zinadan daha büyük bir günah olduğunu tabir etti.
Bir öteki yandan Orta Çağ’da kilise, evli bayanların saçlarının kapatılmasını emretmiş ve peruk kullanımını yavaş yavaş azaltmayı hedeflemişti. Hatta, peruklarla ilgili çeşitli olumsuz görüşlerinin yanında bunu şeytanlarla ilişkilendirmişti.
Ancak Orta Çağ sona ererken perukların popülaritesi tekrar sürat kazandı. Kraliçe Elizabeth saltanatının başlaması da bu yükselişte tesirli oldu.
İngiltere Kraliçesi I. Elizabeth’in detaylı, sıkıca kıvrılmış kırmızı bir perukla ünlü olduğu göz önüne alındığında; peruklar daha tanınan hale geldikçe, insanların servetlerini sergilemeleri için kullandıkları bir statü sembolü haline gelmişti.
Günlük bir peruk o vakitler 25 şiline mal oluyordu ve bu para o sırada bir Londralı için bir haftalık maaşı kıymetindeydi. Saç tabanlarını büsbütün kaplayan peruklar ise birinci etapta daha yüksek bir fiyata satıldı. Devir içerisinde peruk o kadar modaydı ki peruk alamayan alt sınıf, doğal saçlarını peruk üzere göstermek amacıyla şekillendirme yoluna gitti.
Bir öbür yandan, perukların yaygınlaşmaya başlaması, yaratıcılığa ilham veren kuaförlük mesleğinin ortaya çıkışına da bir kapı araladı. Bu doğrultuda peruk endüstrisi gelişti ve farklı uzunluk, renk ve modellerde çeşitli peruklar tasarlanmaya başladı.
17. yüzyıl, perukların hem bayanlar hem de erkekler için önemli manada tanınan hale geldiği bir periyottu.
Seyrelen saçlarını gizlemek için çoklukla sahte saç parçaları kullanan Fransız hükümdarı bile nihayetinde peruğa geçmişti. Hizmetçiler, hükümdarı her gün tıraş eder ve ona peruk takardı.
Bu çağda saç, ne kadar kalın ve çoksa o kadar yeterliydi. Üst sınıfların kıymetli ve resmi etkinlikler için “tam peruk” ve konutta takmak için çok daha “küçük bir peruk” olmak üzere iki cins peruğu vardı.
17. yüzyılın bir diğer trendi ise hayli şık kabul edilen beyaz peruklardı. Kuaförler daha göz alıcı bir görünüm vermek hedefiyle bu perukları pudralama yoluna gitmişlerdi.
Peruklar, 18. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde erkeklerden çok bayanlar için de büyük bir ilgi odağı olmuştu.
Peruk tarzları erkeklerden bir epey farklı olan aristokrat ve kraliyet bayanları, doğal saçlarını saç kesimleri ya da çeşitli saç uzatma yöntemleriyle şekillendiriyordu. Lavanta ve portakal kokulu saç pudraları başta olmak üzere birçok kokuyu içeren peruklar kullanılıyordu.
Bunun yanında renk manasında da gri, mavi hatta menekşe rengi gibi çeşitli renkler de perukları farklılaştıran unsurlardandı. Bayan perukları, erkeklerden farklı olan bir öbür özellik olarak takılar, kıymetli taşlar ve çeşitli süsleme malzemeleriyle donatılıyordu ve hayli ağırdı.
Günümüzde de İngiliz avukat ve yargıçların, peruk takma geleneğini devam ettirmesinin altında yatan birkaç sebep var.
Bunlardan birincisi, perukların tıpkı ortaya çıkış zamanlarından beri çeşitli semboller odağında benimsenmeye devam etmesi.
Avukat ve yargıçlar, peruğu çoklukla gücün ve hukuka saygının bir göstergesi olarak kabul ediyorlar ve hatta şayet bir avukat peruk takmazsa mahkemeye hakaret olarak görülüyor.
Bir öbür sebep, “anonim” bir imaj çizmeyi hedeflemek.
Etnik köken, ırk, maddi güç, toplumsal statü ve bunun üzere ögelerin tamamından arınmış olarak vazifelerini yerini getirdiklerini ifade etmek isteyen avukat ve yargıçlar, peruk takarak görsel manada yasanın üstünlüğüne dikkati çekmeyi maksatlar.
Bir başka yandan peruk bir üniforma sayılabilir ve üniforma kullanımı, hangi meslekten olursa olsun düzeni, tertibi ve misyon şuurunu yansıtır. Hukukçular da bu doğrultuda peruk kullanımını günümüzde hâlâ sürdürmekte.
