2021 itibarıyla bilimsel olarak tanımlanan 1545 dinozor çeşidi bulunmakla birlikte her yıl ortalama 50 yeni çeşit keşfediliyor. 78 tondan 500 grama kadar çok çeşitli kütlelere sahip olmalarının yanında sıra dışı görünüm ve özellikleri kaplumbağa, kuş, zürafa ve timsah üzere hayvanlarla çeşitli benzerlikler taşıyor.
Şimdilerde yapılan araştırmalar ve elde edilebilen kalıntılarla üzerinde yapılan çalışmaların hala devam ettiği bu dinozor türlerinden en çarpıcı özelliklere sahip ve ismi çok az duyulmuş olan 10 adedini inceledik.
İğneyi andıran uzun pençeleri ve zürafa üzere bir boyun yapısına sahip olan “Therizinosaurus”.
Moğolistan’da yaşayan ve yaklaşık 100 kilogram civarında olan bu devasa dinozor, birinci etapta bilim insanları tarafından ön kollarının görünüşü sebebiyle soyu tükenmiş bir deniz kaplumbağası zannedilmişti. Lakin daha sonra, Tyrannosaurus rex’in uzak bir akrabası olduğu tespit edildi.
Uzun, sağlam ve keskin pençelerini çoğunlukla bitki toplamak için kullandığı bilinen bu canlının, klasik bir vejetaryen mi yoksa sebzelerin yanında et de tüketen bir tıp mü olduğu sorularının kesin bir karşılığı bulunmamakta.
3 metre yüksekliği ve 2 ton tartısının yanı sıra şeytani boynuzlarıyla eşsiz bir cins: Carnotaurus.
Yaklaşık 71 milyon yıl evvel Güney Amerika’da yaşadığı bilinen bu dinozor, küçük gözlere ve kısa lakin derin bir kafatasına sahipti. Paleontologlar, cinsin dikkat çeken en kıymetli özelliklerinden olan kısa kollarının, rastgele bir fonksiyonelliğinin bulunmadığı düşüncesinde.
Türün bu beden yapısı, birkaç uzvunun yetersiz olmasının yanında koku alma duyusunun epeyce gelişmiş olduğunu gösteriyordu. Vücudunun her yeri büyük sivri uçlar ve çıkıntılarla kaplı olan Carnotaurus’un boynuzları o kadar besbelli ve ürkütücüydü ki Latincede “et yiyen boğa” manasına geliyordu.
7 metre uzunluğu ile en büyük dinozor cinslerinden biri olan ve “dinozorların kralı” unvanına aday olarak görülen “Utahraptor”.
İsmi “Utah avcısı” manasına gelen bu canlı, yaklaşık 136 milyon yıl evvel erken Kretase döneminde yaşamıştı. Güçlü bir çene yapısı ve testere biçimindeki dişlerinin yanında istikrarlı ve süratli hareket edebilme imkanı sağlayan uzun bir kuyruğa sahipti.
Pençe numunesinin bugüne dek sağlam kalan fosil uzunluğu 22 cm ve bu ölçünün olağan biçimiyle 24 cm’ye tekabül ettiği düşünülüyor. Art ayaklarında daha geniş pençelere sahip olması ise bilim beşerlerine sürü halinde avlandığını ve süratli hareket ettiğini düşündürtmekte.
Olağan dışı fizikî özellikleriyle “dinozorların kralı” unvanına sahip olabilecek bir öbür çeşit “Spinosaurus”.
Yaklaşık 99 – 93.5 milyon yıl evvel Kuzey Afrika’da yaşamış bir cins olan Spinosaurus, tüm vakitlerin en yırtıcı dinozoruydu. Başka cinslerine nazaran 10 tonluk bir yükle epey büyüktü. Kafatasının yaklaşık 175 metre olduğu varsayım ediliyordu ve bu uzunlukla kafatası manasında etçil dizonorların en uzunuydu.
Bu çeşidi ön plana çıkaran en farklı özelliği, omurgasından dışarı genişleyen sırtından aşağı gerçek dev bir yelkene sahip olmasaydı. Kimi araştırmacılar bu çıkıntıların kaslarla kaplı bir yapı olduğunu öne sürmekte.
Alışılmadık derecede yüksek bir zekayla açık orta “en zeki dinozor” olarak bilinen “Troodon”.
Geç Kretase periyodunda Batı Amerika’nın kuzeyinde yaşadığı bilinen bu canlı, 2 metre uzunluğunda ve yaklaşık 45-40 kilogram ağırlığındaydı. Hepçil olduğu kestirim edilen Troodon, öteki tiplerine nazaran oldukça büyük gözlere ve çok daha fazla sayıda keskin dişlere sahipti.
Tüylü olmaları, beyinlerindeki hava keselerinin varlığı ve yumurtalarının üzerine kuluçkaya yatmaları, kuşlarla olan benzerliklerini gösteren özelliklerindendi. Birebir vakitte saatte yaklaşık 64 kilometrelik azamî varsayımı koşu süratiyle, şimdiye kadar kaydedilen en süratli yarış atı kadar bir sürate sahipti.
Ağırlığıyla, şimdiye kadar tespit edilebilen en büyük kara hayvanı “Dreadnoughtus”.
Uzunluğu yaklaşık 26 metre ve varsayımı kütlesi yaklaşık 65 ton olan bu dinozor, Arjantin’in kaya yataklarında tespit edilmişti. Dreadnoughtus’lar yaklaşık 11 metrelik boyunlarını ağaçların üstündeki yapraklara ve yere yakın bitki örtüsüne erişmek için kullanırdı.
Eğik bir sırt yapısına sahip olan bu otobur, ayrıyeten uzun kaslı kuyruğunu etrafındaki yırtıcıları uzaklaştırmak için kullandığı tahmin ediliyor.
Antartika’da şimdiye kadar bulunan en eski etobur dinozorlardan olan ve başında İspanyol tarağına benzeyen garip sorguçlarıyla dikkatleri üzerine çeken “Cryolophosaurus”.
Yaşadığı bölge ve burnunun üzerindeki tüy demetiyle ismi “donmuş zirveli kertenkele” manasına gelen bu cins, yaklaşık 6,5 metre uzunluğunda ve 465 kilo civarındaydı. Uzun, dar bir kafatasına sahipti ve Jurassic devrinin zirve avcılarından biriydi.
Yaklaşık 199.3 – 182.7 milyon yıl evvel yaşadığı tespit edilen bu dinozorun tuhaf burun doruğu, çeşidin başka üyelerinin üreme maksatlı iletilerini gözlemlemek ve yorumlamak için kullanıldığı düşünülüyor.
Adını kemirgen gibisi ön dişlerinden alan ve kuşa emsal bir görünüme sahip olan “Incisivosaurus”.
Bir küme tüylü Maniraptoran dinozorlar içinde bilinen birinci eksiksiz diş yapısına sahip olan bu dinozor, 2002 yılında Çin’de keşfedilmişti.
123 milyon yıl evvel erken Kretase’te yaşayan Incisivosaurus, dinozorlar ve çağdaş kuşlar ortasındaki yakın ilgiyi açıkça gösteren tiplerden biriydi. İri gagası, körelmiş küçük kanatları ve tüylü gövdesiyle adeta bir kuşu andırıyordu.
Zürafaya misal beden yapısıyla ön ayakları ve boynu vücudunun öbür kısımlarına oranla epey uzun olan bir dinozor “Giraffatitan”.
150 milyon yıl evvel Jura Devri’nde yaşamış olan bu cins, yeryüzündeki en büyük canlılardan biriydi. 26 metre uzunluğa ve en az 15 ton ila en fazla 78 ton ağırlığında olduğu kestirim edilen dinozor, ebatlarına oranla hayli küçük bir beyni vardı.
Yüksek doruklu bir kafatasına ve ayırt edici kısa bir burna sahipti. Otçuldu ve beş katlı bir bina yüksekliğindeki yeşilliklere ulaşabilecek kadar devasa uzun bir boyuna sahipti.
Minik ön ayaklarındaki tek bir pençeyle tuhaf bir görünüm sergileyen “Linhenykus”.
Yakın vakitte Çin’de keşfedilen bir öbür dinozor tipi olan Linhenykus, sadece 60 cm uzunluğunda ve 500 g ağırlığındaydı ve başka dinozor çeşitlerine oranla hayli küçüktü.
Ayrıca uzun ve çevik uzuvlarıyla uzun bir kuyruğa sahipti ve bu da Geç Kretase devrine ilişkin başka tüylü, kuş gibisi dinozorlara emsal bir görünüm çiziyordu. Her bir ön ayağında tek bir pençeye sahip olması sebebiyle “Monodactylus” yahut “tek pençe” ismiyle de bilinirdi.
Çeşitli büyüklüklere ve her biri birbirinden farklı sıra dışı özelliklere sahip olan dinozorlar ile ilgili edinilen bilgiler her ne kadar yeterli üzere gözükse de; bu canlıların nasıl yaşadığı, ne hallerle çeşitlendiği ve soylarının hangi sebeplerle tükendiği gibi hususlar günümüzde hala tartışılmaya ve araştırılmaya devam ediyor.
