Türkiye bir sarsıntı ülkesi ve bu durumun ne kadar acı sonuçlara yol açabileceğini 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli zelzelelerde bir kere daha gördük. 7.7 ve 7.6’lık zelzeleler, başta Kahramanmaraş olmak üzere en az 11 vilayette çok büyük bir yıkıma neden oldu. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bilgilerine nazaran 6 Şubat sarsıntılarının maliyeti, 100 binden fazla bina oldu.
100 binden fazla binanın yıkılmış yahut acil yıkım kararı verilmiş olması, bu binaların tamamının çürük olduğu manasına gelmiyor. Aslında birtakım binalar, ne yazık ki yanlarındaki binalar nedeniyle yıkıldılar. Hatta pek çoğunuz izlemişsinizdir; zelzele anında çekilen kimi binalarda çok şiddetli gümbürtülerin kopmasının nedeni de buydu. Birbirlerine çarpan binalar “çekiçleme etkisi” yapmış, sarsıntının şiddetini önemli manada artırmıştı.
Peki nedir bu çekiçleme tesiri? Nasıl oldu da zelzelenin bilançosunu artırdı?
Gerek Türkiye gerekse öteki ülkelerde sıra konutlar yaygındır. Birtakım caddeleri bilirsiniz; bir sıra üzerinde inşa edilmiş onlarca konut bulunur. Bu binalar kimi vakit tıpkı yükseltiye sahipken kimi vakit ise farklı yüksekliklerde olurlar. İşte “çekiçleme etkisi” dediğimiz olay, tam olarak bu binalar ortasında yaşanmaktadır.
Şiddetli sarsıntılar, yüksek binaların sallanmasına neden olur. Bu çok olağan bir şeydir. Lakin bazen sarsıntı tesiri ile binalar birbirlerine çarpmaya başlar. Bazen tıpkı yükseltiye sahip olan binalar, bazense farklı yüksekliklerdeki binalar sarsıntı tesiri ile birbirlerine çarpar. Yaşanan bu olay, çekiçleme tesiri olarak anılmaktadır.
Deprem anında yaşanan çekiçleme tesirinin en hoş örneklerinden bir tanesi:
Çekiçleme tesiri, iki bağımsız binanın bitişik formda inşa edilmesi nedeniyle yaşanır. Kolay bir örnek verelim: Şayet üstteki binalar tek bir yer üzerine inşa edilmiş olsalardı, bir bütün halinde sallanacaklardı. Lakin iki farklı temel ile birbirlerine komşu olan bağımsız kolonlar, bu durumun yaşanmasına yol açmış durumda.
Yükseklik farkı attıkça, çekiçlemenin yol açtığı hasar da artabilir!
Çekiçleme tesirinin zelzele anında yol açacağı ekstra hasar, pek çok değişkene bağlıdır. Bu bağlamda, aynı yükseltiye sahip olan iki bina birbirlerine çatıdan çarpacaktır. Fakat yükseklik farkı arttıkça bu durum değişir. Yüksek olan bina, alçak olan binaya çarptığı yerden aldığı hasara dayanamayabilir. Böylesi bir durumda yıkım kaçınılmaz olacaktır.
Şunu da unutmamak gerek; şiddetli bir zelzele anında binanın hangi istikamete hakikat sallanacağını bilmek çok güçtür. Çekiçleme tesiri nedeniyle orta katları prestijiyle yıkılan bir bina, etrafındaki binaların üzerine de yıkılabilir. İşte bu durumda hasarın boyutu birkaç kat daha artacaktır.
Çekiçleme tesiri, çok kolay bir biçimde absorbe edilebilir.
Çekiçleme tesirinin neden olduğu riskler, çok kolay bir halde ortadan kaldırılabilmektedir. Uygulanabilecek birinci tedbir, binalar ortasına yeterli arayı koymaktır. Bu sayede binaların birbirlerine çarpması engellenebilir. Bu yapılamıyorsa, sarsıntı derzi uygulamaları ile binalar ortasındaki sismik izolasyon sağlanabilir. Böylece büyük zelzelelerin tesirleri bir nebze de olsa azaltılabilir.
Deprem derzi ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz, aşağıdaki içeriğimize göz atabilirsiniz:
