Haberler

Sarsıntıların Birbirini Tetiklemesine Sebep Olan Domino Tesiri

Bu zelzeleler, kimi vakitlerde tek seferle kalmayıp birden fazla sayıda kendini gösterebiliyor. Bilim insanlarının her fırsatta gündeme getirip bizleri uyardığı ve ülkemizde yıllar içinde birçok örneğine şahit olduğumuz bu büyük zelzeleler, çok kısa vakit aralıklarıyla meydana gelebiliyor.

Geçtiğimiz günlerde Kahramanmaraş merkezli iki büyük zelzelenin, art geriye gelişi ise bu soruyu daha da yüz üstüne çıkarıyor. Büyük sarsıntılar, nasıl oluyor da peş peşe gelebiliyor ve bu şiddetli sarsıntıların altında yatan olası neden nedir?

1939 yılında Erzincan’da 7.8 büyüklüğünde meydana gelen bir deprem, dünyanın şimdiye kadar gördüğü en büyük domino dizisinin başlangıcıydı.

Bu domino tesiri, Kuzey Anadolu Fayı’nda 60 yıl boyunca meydana gelen 12 büyük zelzele serisini, bir uçtan bir uca 1.000 km boyunca parçaladı. Bu durum, en kolay biçimiyle ortaya çıkan bir sarsıntının devamlı olarak bir sonraki sarsıntısı tetiklemesi.

Daha açık bir sözle domino tesiri, makul bir yüzeyde rastgele bir sorun meydana geldiğinde, oluşan sarsıntının yakınlardaki fayları da tesiri altına alabilmesi olarak tanımlanabilir.

Nevada Üniversitesindeki bilim insanları, sarsıntıların ne kadar uzunlukta bir yüzey alanına yayılacağı sorusundan yola çıkarak Japonya, Yeni Zelanda ve Kaliforniya da dahil olmak üzere dünya üzerinde meydana gelen 22 sarsıntısı ele aldı. Araştırmacılar bu sarsıntıların her birine, bir başkasına karşı kaymış bir fayın sebep olduğunu doğruladı. 

Kaliforniya’nın San Andreas fay sisteminden de olduğu üzere üst üste gelen fay segmentlerinin olduğu karmaşık alanlar ise bir kopmanın ne kadar devam edebileceği hakkındaki ölçümleri zorlaştırır nitelikte.

Türkiye’de binlerce binanın yıkılmasına ve yaklaşık 40 bin insanın vefatına sebep olan Kahramanmaraş felaketi de Erzincan zelzelesiyle başlayan domino tesirinden tetiklenen sarsıntılardan.

Bu domino tesirinin yanında, dünya yüzeyinin ilk sarsıntıda 8.6, ikincisinde 7 km altında sığ olarak isimlendirilebilen ve yüzey hareketlerini daha ağır hale getiren bir fay kırılmasının neden olduğunu tabir ediliyor.

Uzmanlar 7.7 büyüklüğündeki birinci sarsıntıda, ikincisinden 32 kat daha fazla güç açığa çıktığını belirtirken, deprem ölçeğinin logaritmik olması sebebiyle ise 7.0 büyüklüğünde bir zelzele, 6.0 büyüklüğündeki bir zelzeleden 10 kat daha büyük bir şiddette kendini gösteriyor.

Sismolog Ross Stein, Türkiye’nin adeta tektonik bir mengeneyle sıkıştırıldığını tabir ederken, Türkiye’nin Arap Yarımadası’nın kuzeyine gerçek ilerlediğini ve bu doğrultuda Kuzey Avrupa’nın sabit hududuna itildiğini kelamlarına ekliyor. Daha kısa bir tabirle Türkiye, batıya hakikat sıkışıyor.

Kuzey Anadolu Fayı boyunca oluşan domino dizisi sebebiyle, Kahramanmaraş merkezli sarsıntılar şimdi sona ermemiş olabilir.

Depremler, gerilim akımı yoluyla etkileşim içerisindedir ve bu bir çeşit zincirleme reaksiyon manasına gelir. Meydana gelen bir zelzele, kırılan kısımlardaki tansiyonu azaltabilir lakin bu tansiyon öteki kısımlara aktarılır. 

Bu doğrultuda akla gelen artçı sarsıntılar ise tamamen bu mantık üzerinden ilerler. Artçı zelzeleler, sadece kırılmaların olduğu bölgelerde meydana gelmekle kalmaz. Epey büyük aralıklarda, o bölgenin çevresinde de ortaya çıkabilir.

Bilim insanları, şiddetli zelzelelerin uzak bölgelerdeki sarsıntılara yol açacağını düşünmüyolardı. Ta ki 1992’de Kaliforniya’nın 7.3 büyüklüğündeki Landers zelzelesinin, Yellowstone Ulusal Parkı kadar uzak bir bölgedeki sarsıntılara sebep olduğunu tespit edene dek.

Konu hakkında daha fazla araştırma yapmaya başlayan bilim insanları, 2004’teki Hint Okyanusu ve Türkiye’deki 1999 İzmit sarsıntısı de dahil olmak üzere, 1990’dan bu yana meydana gelen ve büyüklüğü 7 ve daha büyük şiddette olan 15 büyük depremi tahlil etti. 

Araştırmacılar bu sarsıntıların 5 saat öncesi ve sonrasında, bölgelerdeki sesleri inceleyerek, bu büyük sarsıntılardan 12’sinin dünyanın çeşitli bölgelerindeki zelzelelerin meydana gelmesine sebep olan yüzey dalgaları ürettiğini tespit etti. 

Örnek olarak, 2004’te meydana gelen Hint Okyanusu zelzelesi, Ekvador, Alaska, Kaliforniya  üzere uzak yerlerdeki küçük zelzeleleri tetiklemişti. Özetle araştırmacılar, büyük sarsıntılardan gelen yüzey dalgalarının çoğunlukla 4 yahut daha küçük sarsıntılara sebep olabileceği bulgusuna ulaştı.

Görüşler, 2008 yılında 9.3 büyüklüğünde Çin’i tesiri altına alan zelzelenin de dünya çapındaki öbür sarsıntıları tetikleyebileceği doğrultusunda.

Araştırmalar büyük şiddetli zelzelelerin, dünyanın birçok farklı bölgesini etkileyebileceğini doğrularken, bu yolla depreme eğilimli olmayan bölgelerin bile rutin bir formda küçük sarsıntılarla karşılaşabileceğini gösteriyor.

Kaynaklar: Nbc News, Live Science, Scientific American
Etiketler
Daha Fazla Göster

İlgili Makaleler

Başa dön tuşu
Kapalı
Kapalı