13. ve 15. yüzyıllar ortasında Osmanlı Devleti aracılığıyla İslam dünyasında yayılan ve öncesinde Bizans’ın da mozaiklerinde rastlanılan hilal, sanılanın bilakis her ülkede aynı manaya sahip değil.
Binlerce yıllık bir geçmişe sahip olduğu bilinen, kökeni günümüzde dahi tartışılan ve Türk bayrağının bir vazgeçilmezi olan bu sembolün, farklı bayraklarda ne manaya geldiğini ve baktığı tarafın neye nazaran ayarlandığını hiç merak etmiş miydiniz?
Her şeyden evvel sembolün geçmişteki kullanımlarına değinelim.
Günümüzde bilindiği kadarıyla hilal sembolünün en erken kullanımı Antik Yunan’ın mitolojik ve astrolojik gösterimlerinde. Yunan Ay tanrıçaları Artemis’in ve Selene’nin tasvirlerinde sıklıkla kullanıldığı, Sırbistan üzere başka Ortodoks Hristiyan memleketlerde de rastlandığı ve fetih öncesi İstanbul’da da kullanılan bir sembol olduğu biliniyor.
Hilal, formu sebebiyle yaya da benzetilmişti. Kimi vakit Artemis’in yayı olarak tasvir edildiğini görmek mümkün.
1453’te İstanbul’un fethi sonrasında hilal, Osmanlı Devleti’nin bayrağında da kullanılmaya başlandı. Osmanlı aracılığıyla Açe Sultanlığı üzere öteki İslam devletlerine geçti ve zamanla İslam ile ilişkilendirilir oldu.
Bu kadar tarih kâfi. Bayraklarda hilalin neye nazaran, nasıl, hangi açıyla yerleştirileceğini ne belirliyor?
Bu gerçek pek aklımıza gelmese de Ay, bilhassa hilal evresinde Dünya’nın her yerinde birebir açıyla görülmüyor. Bunun sebepleri Dünya’nın kendi etrafında dönmesi, Ay’ın Dünya’nın etrafında dönmesi ve Ay’ın tıpkı anda birden fazla yerde farklı uzaklıklarda ve açılarda görülebilmesi.
Hilalin açısının belirlenmesinde ülkenin bulunduğu paralelin de bir rolü olabilir. Bu teori için Pakistan’ın bayrağını örnek alalım.
Hilal, sağ üst köşeye bakıyor. Türk bayrağına kıyasla farklı bir açı var.
Bu da Pakistan’ın bulunduğu 30 derece kuzey enlemi dolaylarında çekilmiş tipik bir hilal evresi. Açı her vakit birebir kalmasa da bayrağın tasarlandığı esnada bu evreden ve bu açıdan faydalanmış olmalılar denebilir. Görüntü, bayrağı andırıyor.
Açı çabucak hemen Türkiye’deki hilalin açısını da andırıyor fakat Türk bayrağı planlanırken vaktinde açıyı hesaba katmaya ihtiyaç duymamış olmalıyız.
Türk bayrağındaki hilal, rastgele bir açıya sahip değil ve her daim sağa dönük. Nitekim Türk bayrağındaki ölçüler spesifik ve bir açı belirleme tasası bulunmuyor.
Bir diğer örnek olarak Moritanya’nın bayrağını da inceleyelim. Hilal, üste doğru bakıyor.
Bu da Moritanya’nın bulunduğu 15 derece kuzey enleminde bir hilal evresi. Görünüm, bayrağı tekrar andırıyor.
Son olarak ABD’nin 33 derece kuzey enlemindeki Güney Carolina eyaletine bakalım.
Manzara, eyaletin bayrağına benziyor.
Ay’ın Dünya’nın her yerinde birebir açıda görülüp görülmediğine dair deneyler de mevcut. Bir de aynı anda dört başka müşahede istasyonunun verdiği sonuçları inceleyelim.
11 Mayıs 2007’de ABD’nin Wisconsin ve Hawaii eyaletlerinde, Kenya’nın başşehri Nairobi’de ve Yeni Zelanda’nın Christchurch kentinde birebir anda Ay gözlemleri yapıldı.
Ay, fark edebileceğiniz üzere her birinde farklı bir açıda görünüyor. Enleme nazaran açının değişmesi durumu, bayrakların da doğal olarak bundan etkilenilerek tasarlandıkları tezini mantıklı kılıyor.
